Czy moje dziecko się najada?

Czy moje dziecko się najada?

 

Dzisiejszym postem przedstawiam Wam Magdalenę Wilk, czyli nową ekspertkę mojego klubu dla rodziców Parentflix. Lek. Magdalena Wilk – zawodowo pracuje z noworodkami i wcześniakami. Jest lekarką w trakcie rezydentury z neonatologii, a także absolwentką kursu „Problemy w laktacji”. Zajmuje się doradztwem laktacyjnym. Z miłości do maluchów, na 6. roku studiów ukończyła kurs na doradcę chustonoszenia i w ten sposób wspierała rodziców w tych trudnych początkach. Aby ułatwić mamom start z maluchem, współtworzyła również e-booka „Początek mlecznej drogi. Poradnik karmienia piersią”. Prywatnie jest mamą dwóch maluchów, dlatego nie obce są jej rodzicielskie rozterki i brak pewności co do swoich „mamowych” kompetencji. 

MAGDALENA JEST JEDNĄ Z EKSPERTEK MOJEGO KLUBU ONLINE DLA RODZICÓW PARENTFLIX.

Czym Magdalena zajmuje się w klubie? W Parentflixie przeprowadza przez trudne początki rodzicielstwa i rozwiewa wątpliwości co do prawidłowego rozwoju noworodka. Wspiera, jeśli zdecydowałaś się karmić piersią i rozprawia się z wciąż krążącymi w tym temacie mitami.

* * *

Wskaźniki skutecznego karmienia – czy moje dziecko się najada?

Wśród mam, które zdecydowały się na karmienie dziecka piersią, bardzo często występuje obawa, czy ich dziecko jest najedzone i czy zjada odpowiednią ilość mleka (tutaj – w przeciwieństwie do butelki – nie mamy możliwości kontroli, jaką porcję dziecko pobiera). Niestety mity, wciąż często krążące wokół karmienia piersią, oraz brak wsparcia otoczenia nie ułatwiają tego procesu. Dlatego też warto uzbroić się w wiedzę, która pozwoli chociaż wstępnie ocenić, czy maluch się najada. 

 
Liczba karmień

To, co mama jest w stanie sama zweryfikować, to na pewno liczba karmień. Dlatego na początku warto je liczyć i sprawdzać, ile czasu – mniej więcej – trwają (warto tu skorzystać z pomocnych aplikacji). Średnio noworodek powinien być karmiony 8–12 w ciągu doby, ale trzeba też pamiętać, że nie są to zupełnie sztywne ramy. Są dzieci, które jedzą 7 i takie, które jedzą 14 razy w ciągu doby – i jedne, i drugie mogą tak samo dobrze się rozwijać i przybierać na wadze. Co najmniej 1-2 z tych karmień powinny odbywać się w nocy. Starszy maluch, który prawidłowo zwiększa masę ciała, może przesypiać całą noc. 

 
Jak długo trwa i jak wygląda prawidłowe ssanie?

U noworodka karmienie może trwać nawet 30–40 minut, ale raczej nie powinno być krótsze niż 10 minut. Starsze niemowlęta są w stanie pobrać znacznie większą ilość pokarmu niż noworodek, nawet w kilka minut. Dodatkowo, im młodsze dziecko, tym więcej czasu spędza przy piersi na ssaniu nieodżywczym, przez co świeżo upieczone mamy mogą spędzać z dzieckiem przy piersi całe dnie.  Zazwyczaj przez pierwsze 1, 2 minuty możemy obserwować szybkie ruchy ssące, po których pojawia się wypływ mleka. Wtedy rytm ssania się zmienia, widzimy 1–3 zassań i słyszymy charakterystyczne „k-k-k…” świadczące o przełykaniu. Maluch swoimi ustami powinien szczelnie obejmować brodawkę z większą częścią otoczki. Pokarm nie powinien wypływać kącikiem ust i nie powinniśmy słyszeć cmokania, które może świadczyć o rozszczelnieniu chwytu. Usta powinny być szeroko otwarte, wargi wywinięte. Powinno być widać pracę całej żuchwy.  Początkowo, kiedy mama i maluch dopiero uczą się, jak prawidłowo i efektywnie się karmić, brodawki mogą być bolesne. Mówimy wtedy o fizjologicznej bolesności brodawek, która może dotyczyć nawet 90% karmiących. Największe nasilenie bólu przypada zazwyczaj między 3. a 7. dobą po porodzie. Ból ten jest dość charakterystyczny – największy na początku karmienia i stopniowo zmniejszający się w jego trakcie. Niestety u niektórych kobiet może trwać nawet do 6 tygodni, jednak docelowo karmienie powinno być bezbolesne.

 
Prawidłowy mechanizm ssania i pobierania pokarmu jest kluczowy dla przebiegu laktacji.

Jeśli występuje u Ciebie jakakolwiek trudność z karmieniem piersią (np. dziecko wypuszcza brodawkę, kąsa, denerwuje się, brodawki są poranione/spłaszczone, nie słychać aktywnego/rytmicznego przełykania), warto udać się do specjalisty, który oceni budowę i funkcję jamy ustnej, odruchy i efektywność ssania, a także napięcie mięśniowe. Takim specjalistą jest doradca laktacyjny, który ewentualnie pokieruje Cię dalej – jeśli sytuacja będzie tego wymagała.

 
Zawartość pieluszki

Kolejną rzeczą, którą oceniamy i liczymy, jest liczba mokrych pieluszek, których – w zależności od doby życia – powinno być:

  • 3–5 między 3. a 5. dobą,
  • 4–6 między 3. a 7. dobą,
  • 6–8 od 8. doby do 6. tygodnia życia,
  • 5–6 od 6. tygodnia życia.

Czasem u noworodków pojawia się problem z oceną ilości oddawanego moczu, ponieważ początkowo są one niewielkie i trudno dostrzegalne. U 5% noworodków w pierwszych 2 dobach możemy mieć do czynienia z fizjologiczną anurią (bezmoczem), dlatego wskaźnik ten najlepiej sprawdzać od 3. doby.  Znacznie łatwiej, z oczywistych powodów, jest z oceną stolca. Do 6. tygodnia powinno być ich co najmniej 3–4 dziennie, choć często jest ich znacznie więcej i pojawiają się nawet po każdym karmieniu. Po tym okresie może być wciąż kilka brudnych pieluch dziennie, ale może też pojawiać się 1 co kilka dni. Dopóki nie obserwujemy u dziecka wzmożonego niepokoju, dyskomfortu z tego powodu, uznajemy to za wariant normy.

 
Siatki centylowe

Bardzo ważne jest też to, jak nasz maluch przybiera i zachowuje się na siatkach centylowych autorstwa WHO (można się wspomóc choćby siatkami na tej stronie lub w aplikacji Child Growth, które są łatwiejsze dla rodzica w interpretacji, gdyż podają, w którym centylu znajduje się dziecko, a nie odchylenia standardowe, które znajdziemy w książeczkach zdrowia).  Dzieci po porodach siłami natury zazwyczaj notują ok. 6-procentowy spadek masy ciała w 3. dobie, a urodzone przez cięcie cesarskie często trochę większy – sięgający 7%. Wyższy ubytek masy ciała powinien być wskazaniem do kontroli aktu karmienia i oceny mamy oraz noworodka. Średnio w 7. dobie następuje powrót do masy urodzeniowej, ale dajemy dziecku czas do jej odzyskania do 14. doby.  Przyrosty masy ciała kształtują się u dzieci różnie w zależności od masy urodzeniowej (większe dzieci zazwyczaj przybierają szybciej niż te z niższą masą urodzeniową), płci (chłopcy raczej szybciej niż dziewczynki). 

  • W pierwszych 3 miesiącach życia średnio mówimy o przyrostach rzędu 30 g na dobę, a największy przyrost obserwujemy między 14. a 28. dobą – mogą to być wartości 40–50 g dziennie. 
  • Między 3. a 6. miesiącem życia dążymy do przyrostów ok. 18 g na dobę. 
  • Między 6. a 9. miesiącem będzie to ok.13 g na dobę. 
  • Między 9. a 12. miesiącem dzieci przybierają ok. 9 g na dobę. 

Średnio niemowlęta podwajają swoją wagę między 3. a 4. miesiącem życia, a na roczek ważą trzykrotnie więcej niż po urodzeniu. Noworodek, w ciągu kilku dni od wyjścia ze szpitala, powinien być obejrzany przez położną i pediatrę. Jego waga powinna być skontrolowana i naniesioną na siatki centylowe tak, żeby rodzice i lekarze mogli się nimi wspomagać, oceniając rozwój malucha.

Inne oznaki efektywnego karmienia

Pomocny w ocenie, przynajmniej w pierwszych tygodniach, może być też stan piersi mamy, które są pełne, „ciężkie” przed karmieniem, a luźniejsze – po. Także spokojny, zrelaksowany po karmieniu maluch może podpowiadać, że jego brzuszek jest już pełny.  Jeśli mama ma jakieś wątpliwości, co do prawidłowego przystawiania, warto skonsultować się jak najwcześniej ze specjalistą, gdyż początkiem karmienia „programujemy” laktację na dalszy okres karmienia i zwiększamy szansę na powodzenie mlecznej drogi.  

 

Parentletter – newsletter dla świadomych rodziców. Zapisz się na listę i otrzymuj pełne wsparcia treści.

Musy w tubkach – tak czy nie?

Musy w tubkach – tak czy nie?

 

Musy w tubkach stały się bardzo popularną formą przekąski. Po części jest to zrozumiałe – mają przecież parę niekwestionowanych zalet. Przede wszystkim są praktyczne: w podróży, na placu zabaw (gdy rączki nie są zbyt czyste) i wszędzie tam, gdzie zależy nam na szybkiej, niebrudzącej przekąsce, którą nasz maluch chętnie zje.

Problem w tym, że do tej wygody łatwo się przyzwyczaić – i dziecku, i rodzicowi. Z czasem okazuje się, że stopniowo tubki całkowicie zastąpiły owoce w diecie dziecka. To z kolei jest bardzo niekorzystne dla rozwoju aparatu artykulacyjnego. 

Także poza środowiskiem logopedycznym musy nie mają dobrej sławy. Stomatolodzy ostrzegają, że mogą przyczyniać się one do powstawania próchnicy (zwłaszcza, gdy zastępują mleko w czasie karmień nocnych). Dietetycy zwracają uwagę na ilość cukrów prostych zawartych w musach, a osoby dbające o środowisko – na to, jak nieekologiczne są same tubki.

AUTORKA TEGO ARTYKUŁU, MGR URSZULA PETRYCKA JEST EKSPERTKĄ W MOIM KLUBIE ONLINE DLA RODZICÓW PARENTFLIX.

***

Dlaczego logopeda nie poleca musów?

Zjadanie nieprzetworzonych owoców, często zastępowanych przez musy, to pod wieloma względami świetne ćwiczenie logopedyczne: 

  • odgryzanie, gryzienie, żucie i połykanie warunkują prawidłowy rozwój aparatu artykulacyjnego;
  • zjadanie pokarmów o trudnej konsystencji zapobiega powstawaniu wad zgryzu;
  • samodzielne spożywanie produktów stałych jest świetnym treningiem koordynacji ręka-oko i małej motoryki.

Te wszystkie zalety przepadają w momencie sięgnięcia po półpłynny, łatwy do połknięcia i niewymagający żucia mus. W pewnym sensie jest on bardziej napojem niż przekąską. Czy zatem spożywanie musu z tubki uczy „dorosłego” picia? Niekoniecznie. Wiele dzieci układa sobie rurkę tubki na języku, co utrwala model ssania znany im od urodzenia: maluchy ssą tubkę jak smoczek butelki. Skoro język jest przyciśnięty rurką, nie może się podnieść do podniebienia – dziecko nie wykształca również dojrzałego wzorca połykania. Ponadto, część dzieci w czasie spożywania musu wysuwa język z jamy ustnej. Utrwalenie takiego nawyku może skutkować przeniesieniem go na pole artykulacji i, w rezultacie, zaistnienie zjawiska seplenienia międzyzębowego. 

Wreszcie nadmiar przekąsek w formie musu bywa wstępem do nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Najedzone dziecko nie ma ochoty na przygotowany posiłek, rodzice zaczynają się tym martwić, sięgają po „pewniaki” i powstaje błędne koło. 

Wątpliwości rodziców

Zebrałam pytania, które rodzice często stawiają w kontekście musów z tubki. Poniżej znajdziecie moje odpowiedzi. 

 

Skoro owocami łatwo się zakrztusić, czy nie byłoby bezpieczniej podać dziecku mus z tubki?

Zakrztuszenia to bez wątpienia nieprzyjemny element wprowadzania pokarmów stałych do diety dziecka. Niestety nie da się go wyeliminować, a dojść do wprawy można jedynie dzięki praktyce. Nauka prawidłowego gryzienia i połykania jest inwestycją na lata. 

Nie znaczy to, że nie należy starać się zapobiegać zakrztuszeniom i zadławieniom. Wiele zależy od sposobu podania owocu. Na przykład, paradoksalnie, podanie dziecku całego obranego jabłka do rączek mocno minimalizuje ryzyko wypadku. Dziecko zeskrobie ząbkami malutkie cząstki i je zje. 

 

Co z tubkami z owsianką – czy one są OK?

Bywa, że dziecko po pociągnięciu łyka z takiej tubki, przez chwile żuje jej zawartość i dopiero wtedy przełyka – to rzeczywiście lepsze niż wysysanie samego musu owocowego. Najlepiej będzie jednak nałożyć owsiankę do miseczki, z której dziecko zje ją – z pomocą rodzica lub bez – łyżeczką. W wieku osiemnastu miesięcy dziecko powinno już być w stanie zrobić to samodzielnie, ćwicząc przy okazji choćby pracę warg (aktywnych w kontakcie z łyżeczką). Inwestycja energii w naukę szybko się zwraca. 

 

Czy mogę zatem podać mus owocowy łyżeczką?

To rozwiązanie jest o tyle lepsze, że w odczuciu dziecka mus będzie pokarmem, a nie napojem. Wciąż jednak nie zobaczy owocu w całości. Często nie rozpozna nawet, z jakich owoców przecier jest zrobiony. Wybierając musy – w jakimkolwiek opakowaniu – pozbawiamy dziecko wrażeń sensorycznych, związanych z jedzeniem. Maluch nie może dotknąć owocu, zbadać jego kształtu, sprawdzić czy jest ciężki, śliski, lepki, zimny… Nawet wąchanie może okazać się utrudnione. 

 

Co zrobić, jeśli dziecko nie chce jeść niczego innego niż papki?

Należy powoli i stopniowo zmieniać konsystencje podawanych pokarmów, np. przez dodanie do purée paru ziaren amarantusa ekspandowanego. Jeśli po kilku tygodniach rozszerzania diety nie uda się przejść na inne konsystencje, warto zgłosić się do neurologopedy.

 

Wnioski

Czy zatem musy są szkodliwe i powinny być zabronione w diecie dziecka? Nie musimy być aż tak radykalni. Warto natomiast uzmysłowić sobie, że bliżej im do słodyczy niż do owoców i, w związku z tym, powinny być podawane sporadycznie. 

Skoro musu nie trzeba odgryzać, gryźć ani żuć – nie może on zastąpić owoców, dających dziecku okazję do kształtowania aparatu artykulacyjnego. 

Jeżeli zależy Ci na „czystych” przekąskach, możesz zaproponować dziecku pokrojonego w słupki ogórka lub paprykę, kromkę pełnoziarnistego chleba, ugotowany makaron czy nawet – chrupki kukurydziane. Zaletą spożywania tych produktów – w kontekście logopedycznym – będzie ćwiczenie obróbki kęsów pokarmowych, która jest bazą dla prawidłowej artykulacji głosek.

Dzieci, które nie mają problemów z napięciem mięśniowym, artykulacją i samodzielnym jedzeniem pokarmów o różnych konsystencjach, mogą oczywiście od czasu do czasu zjeść mus z tubki. Nie dajmy się zwariować. Tak jak we wszystkim – trzeba zachować umiar i zdrowy rozsądek. 🙂 

 

Parentletter – newsletter dla świadomych rodziców. Zapisz się na listę i otrzymuj pełne wsparcia treści.

Co wspiera rozwój dziecka? Refleksje fizjoterapeuty

Co wspiera rozwój dziecka? Refleksje fizjoterapeuty


mgr Agnieszka Słoniowska – fizjoterapeutka z ponad dwudziestoletnim stażem; terapeutka neurorozwojowa, pracująca w nurcie bliskościowym. Szkolenia, które odbyła to m.in.: PNF, SI, NDT- Bobath basic & baby, kinesiotaping, podejście osteopatyczne w pediatrii, wczesne wykrywanie autyzmu, praca z dzieckiem z ADHD, instruktorskie oraz trenerskie – Shantala Special Care.

Jest wykładowcą na studiach podyplomowych, związanych tematycznie z terapią ręki, terapią widzenia, fizjoterapią oraz SI małego dziecka. Jest też autorką warsztatów dla rodziców i profesjonalistów, z zakresu rozwoju i pielęgnacji niemowlęcia m. in: Dobry Start Dziecka, Promotor DSD, Ocena gotowości małego dziecka do funkcji jedzenia w ujęciu sensomotorycznym.

Pod redakcją wydawnictwa “Od Pestki do ogryzka” pisze i publikuje artykuły na temat pozycjonowania do karmienia niemowląt ze wzorcem odgięciowym oraz responsywności w procesie karmienia niemowlęcia.

Współtwórczyni szkoły instruktorów masażu Shantala – Dotyk i Więź.

Prywatnie – żona oraz mama pięciorga dzieci. 

 

AGNIESZKA JEST JEDNĄ Z EKSPERTEK TWORZĄCYCH MATERIAŁY DOSTĘPNE W MOIM KLUBIE ONLINE DLA RODZICÓW PARENTFLIX

 

W Parentflixie dzieli się doświadczeniem z gabinetu fizjoterapeuty i terapeuty neurorozwojowego. Pomaga oswoić niektóre zagadnienia, takie jak napięcie mięśniowe czy przyjazna pielęgnacja. Odczarowuje spędzające sen z powiek rodziców układanie maluszków na brzuchu. Opowiada o znaczeniu dotyku w życiu dziecka i przybliża jedną z jego form – masaż (czemu tak naprawdę służy i komu jest potrzebny). W swoich szkoleniach skupia się także na dojrzewaniu komunikacji rodzic-dziecko, widzianej przez pryzmat rozwoju ruchowego, a także pokazuje, jak duże znaczenie dla dziecka ma zabawa. Ponadto wyjaśnia, na czym polega dobre noszenie dziecka na rękach, w nosidle i w chuście.

* * *

Pracuję jako fizjoterapeuta od ponad dwudziestu lat. Z różnym natężeniem, gdyż w międzyczasie cieszyłam się stopniowo powiększającą się rodziną. Ukończone szkolenia, m.in. NDT-Bobath, Integracji Sensorycznej czy PNF, w połączeniu z praktyką dawały mi poczucie kompetencji w pracy z dzieckiem w aspekcie motorycznym. W miarę upływu lat zaczęłam dostrzegać, że skupiam się nie tylko na dziecku, ale na całym środowisku, w którym się rozwija. Myślę, że doszłam do tego, kiedy sama zostałam mamą i zaangażowałam się w proces terapeutyczny moich dzieci. Dostrzegłam w edukacji opiekunów szansę na stworzenie optymalnego środowiska dla rozwoju dziecka. Dlatego zaczęłam poświęcać więcej czasu i uwagi na pracę z rodzicami i domownikami. Ponieważ chciałam widzieć dziecko w szerszym kontekście, moja edukacja i zakres pracy zaczęły obejmować kolejne obszary: proces karmienia, komunikacji, kompetencji społecznych i ogólnie regulacji dzieci.

Są pewne zagadnienia, które poruszam w edukacji rodziców moich pacjentów bez względu na wiek dziecka. Nimi właśnie chciałam się z Wami podzielić. Oto najważniejsze z nich.

 

Każdy dotyk ma znaczenie 

Im młodsze dziecko, tym większa jego rola. Dotyk jest zmysłem pierwotnym, ściśle powiązanym z układem nerwowym, gdyż skóra i cewa nerwowa rozwijają się z tego samego listka zarodkowego. To powiązanie sprawia, że maluszek, a potem starsze dziecko, w oparciu o jakość doświadczanego dotyku będzie kształtowało ogólny poziom pobudzenia oraz swoje poczucie bezpieczeństwa.

Bardzo ważnym aspektem jest to, że każdy rodzaj dotyku przekazuje swoiste informacje. Dotyk w postaci stałego docisku – przekazywany dużą powierzchnią – postrzegany jest kojąco. Natomiast powierzchowne i szybkie głaskanie działa drażniąco. Z tego powodu tulenie lub układanie dłoni na brzuszku czy pupie dziecka jest często wystarczające do wyciszenia dzidziusia, natomiast głaskanie kogoś po plecach czy ręce w intencji pocieszenia skutkuje tylko wzburzeniem emocji. Z kolei dla pobudzonych przedszkolaków świetnym sposobem może być położenie otwartej dłoni na szczycie głowy dziecka lub na jego barkach i dociśnięcie go w ten sposób do ziemi. Maluch dzięki temu lepiej czuje swoje ciało, a także wyczuwa intencje rodzica, który tym gestem mówi: „widzę cię, czuję cię, jestem przy tobie”. Jeśli chcecie wypróbować ten sposób, to pamiętajcie – docisk ma być intensywny, ale powoli narastający, wykonywany całą, luźną dłonią, w dół. Nie może kojarzyć się ze ściskaniem i unieruchomieniem dziecka. Ciekawe, czy to zadziała też u Was? 🙂

Ta niesamowita zdolność dostrajania się dziecka do opiekuna ma też swoje minusy. Mianowicie kiedy rodzicowi rośnie napięcie w wyniku zmęczenia, obniżonego nastroju, stresu itp., dziecko również będzie się rozregulowywać :(. Jest to wskazówka dla dorosłego, by dbał o siebie: swój odpoczynek, odżywianie i relacje, by minimalizować ryzyko wpływu stresorów. Dziecko jest bardzo reaktywne wobec zachowań dorosłego – im młodsze, tym bardziej jednoznacznie to komunikuje. W wieku przedszkolnym to „dostrajanie” może już przybierać różne formy: zmian napięcia mięśniowego, nadwrażliwości na zapachy czy dotyk, a nawet niezgrabności ruchowych. Oczywiście tzw. „trudne zachowania” również mogą się w to wpisywać, ale one nie są głównym przedmiotem mojej pracy.

Masaż jest formą dotyku, której poświęcam bardzo dużo czasu w pracy z pacjentem. Na każdym etapie życia może on wyglądać inaczej, jednak w rękach rodzica zawsze będzie on dotykiem pełnym akceptacji i miłości. Tak przynajmniej powinno być. Masaż, nawet kiedy jest narzędziem terapeutycznym, nigdy nie powinien wzbudzać w dziecku wątpliwości co do przyjaznych intencji rodzica. Najlepiej, by mama czy tata mogli skupić się głównie na budowaniu relacji poprzez kontakt fizyczny z dzieckiem. Oczekiwanie rezultatów leczniczych nie powinno być na pierwszym miejscu. Efekt taki przyjdzie wraz ze wzmocnieniem więzi i regulacji nerwu błędnego poprzez dotyk pełen akceptacji.

 

Tempo poruszania, mówienia, dokonywania zmian 

Warunkują one optymalny poziom pobudzenia dziecka. Warto poznać swoje dziecko i siebie – wiedzieć, jakimi jesteśmy obdarzeni profilami sensorycznymi – by móc dobrać odpowiednie aktywności. Jednych trzeba motywować, innych hamować, a jeszcze innych organizować i porządkować w działaniu.

W kwestii tempa obowiązują następujące zasady:

  • Jeśli robimy coś szybko, to tracimy na jakości. Im wolniej działamy, tym robimy to bardziej świadomie (czyli trudniej). Dlatego nie sprawdza się tu powiedzenie „im szybciej, tym lepiej”. Jeśli więc opanowaliście jakąś aktywność, to warto dążyć do wykonywania jej coraz wolniej i płynniej!
  • Dziecko dostosowuje się do tempa życia rodzica. Jeżeli opiekun nie umie odpoczywać, jest go pełno wszędzie, podejmuje wiele aktywności na raz, to należy się spodziewać krótkośpiącego, wszędobylskiego i ciekawskiego potomka. Natomiast jeśli w domu tempo życia jest skrajnie wolne, mało się dzieje, to ciekawość świata będzie zaspokajana przez dziecko głównie w aspekcie intelektualnym, ze stratą w obszarze ruchowym. Oznacza to ni mniej ni więcej, że wskazana jest RÓWNOWAGA. Jeśli jesteś rodzicem pałającym energią, w typie “sprężynki”:

  spróbuj celowo mówić wolniej i ciszej,

dłużej przebywaj z dzieckiem w jednej aktywności,

ucz się śpiewać i tańczyć coraz ciszej i w coraz wolniejszym tempie.

Jeśli natomiast jesteś bardzo spokojnym rodzicem – postaraj się dodać energii i różnorodności do swojego życia:

  spróbuj głośno śpiewać, klaskać i tupać razem z dzieckiem,

zainteresuj się aktywnością ruchową, żeby dziecko miało co naśladować.

Czego nie zrobiłeś do tej pory dla swojego zdrowia, zrób dla dziecka 😉

 

Co za dużo – to niezdrowo 

Nadmiar zabawek, zwłaszcza świecąco-grająco-ruszających się (nie mówiąc już o ekranach) przekierowuje uwagę dziecka z zabaw w relacji z drugą osobą na rzecz poddawania się biernej stymulacji. Często podczas takich aktywności dzieci wydają się ucieszone do granic możliwości, natomiast na dłuższą metę skutkuje to zwiększeniem pobudliwości, trudnościami z zasypianiem, łatwym wybudzaniem, kłopotami z jedzeniem, przymusem przebywania w dużym pobudzeniu. Niestety dzieci mają trudność w odczuwaniu, kiedy dochodzi do przeciążenia ich układu nerwowego, dlatego nie potrafią samodzielnie zakończyć tej obciążającej aktywności. Generalnie najlepszym partnerem do zabawy dla dziecka, bez względu na wiek, jest drugi człowiek! Ryzyko przeciążenia zmysłowego w tej relacji jest znacznie mniejsze.

 

Ułatwianie – to kłody rzucane pod nogi

To zagadnienie jest chyba najtrudniejsze do przyjęcia dla rodziców.

Otóż żeby dziecko nauczyło się leżeć na boku, na plecach, trzymać głowę w osi, siedzieć, a następnie stać – potrzebuje doświadczać samodzielnej pracy ciałem na twardym podłożu oraz zmagać się z grawitacją. Niektórym wydaje się, że układanie dziecka w pożądanej pozycji i okładanie go poduszkami pomaga maluchowi. Tymczasem de facto opóźnia to samodzielne opanowanie przez malca danej czynności lub pozycji. O ile w temacie szkodliwości sadzania dzieci niesiedzących samodzielnie obserwujemy już dużą świadomość społeczną, o tyle w kwestii stabilizowania głowy czy też całego tułowia różnorodnymi wkładkami (w celu kształtowania symetrii) jest ona niestety jeszcze niewystarczająca.

Pozwolenie dzieciom na wykonywanie aktywności, do których mają już kompetencje, jest warunkiem ich dobrego rozwoju. Dotyczy to dzieci w każdym wieku. Jeśli niemowlę umie unosić kończyny do góry, leżąc na plecach, nie wkładaj go do leżaczka, który będzie utrzymywał tę pozycję za niego. Gdy roczniak chce samodzielnie jeść, to nie karm go w imię szybszego i czystszego jedzenia. Kiedy dwulatek próbuje zakładać buty, to uzbrój się w cierpliwość i daj mu na to czas 🙂

Udział dziecka – od maleńkości – w procesie przygotowywania posiłków daje informacje sensomotoryczne niezbędne do tego, aby dieta była bogata, a jedzenie stało się przyjemnością. Niestety podawanie dzieciom posiłków przygotowanych już bez ich udziału ściśle koreluje z problemami w żywieniu małego dziecka.

Wszystkie czynności sprawiające, że nasze życie jest harmonijne i uporządkowane powinny być obszarem wspólnego działania rodzica i dziecka od jak najwcześniejszych lat, a nawet miesięcy. O tym, jaki potencjał drzemie w dzieciach świadczą dziesięciomiesięczniaki, które wyciągają razem z mamą rzeczy z pralki, półtoraroczniaki obtaczające kotlety w mące albo dwulatki, które parują skarpetki lub wycierają stół po posiłku. Nie chodzi tu o to, by uczyć dzieci porządku, lecz by umożliwić im, w przyjaznej atmosferze, zbieranie różnorodnych doświadczeń. Każda nowa aktywność uczy koordynacji wzrokowo-ruchowej, manipulacji, doświadczeń sensorycznych, tworzenia nowych rozwiązań w oparciu o dotychczasowe umiejętności; daje poczucie sprawczości, wzbudza ciekawość, która będzie napędem dla dalszego rozwoju.

Dla malucha nie jest obojętne, czy robicie coś razem czy też zostanie wyręczony. Ograniczanie samodzielności dziecka prowadzi do dysharmonii w rozwoju czuciowo-ruchowym. Nie jest powiedziane, że to jest proste dla rodzica. Wydaje się, że dużo łatwiej zrobić coś za dziecko, bez jego udziału – bo szybciej, bo sprawniej i mniej sprzątania po przygotowaniu. Jednak „łatwiej” nie znaczy „lepiej” i jeżeli tylko jesteśmy w stanie poświęcić te kilka minut więcej, to warto zainwestować je we wspólną pracę.

Może się wydawać, że powyższe tematy nie są ściśle związane z funkcjonowaniem ruchowym dziecka, jednak w rzeczywistości bardzo mocno go warunkują. Im bardziej jesteśmy świadomi tych zależności, tym skuteczniejsza będzie praca w gabinecie fizjoterapeuty czy każdego innego terapeuty neurorozwojowego. Wszystko, czym się tutaj z Wami podzieliłam, może przyczynić się do bardziej świadomego, a zarazem szczęśliwszego rodzicielstwa – czego serdecznie Wam życzę!

 

Parentletter – newsletter dla świadomych rodziców. Zapisz się na listę i otrzymuj pełne wsparcia treści.

Bunt dwulatka – fakt czy mit? Wywiad z mgr Karlą Orban

Bunt dwulatka – fakt czy mit? Wywiad z mgr Karlą Orban

 

Karla jest ekspertką w Parentflixie, czyli moim klubie online dla rodziców. 

Na zakończenie cyklu rozmów z Ekspertami Parentflixa, o bunt dwulatka zapytałam Karlę Orban – psychologa, trenerkę empatycznej komunikacji, superwizorkę placówek edukacyjnych. Od 2008 roku wspiera rodziny, nauczycieli i specjalistów pracujących z dziećmi. Jest autorką cyklu webinarów dla rodziców Codziennik Rodzica oraz redaktorką Kwartalnika Laktacyjnego, w którym pisze o psychologii i rodzicielstwie. Szkoli się w podejściu systemowym i interwencji kryzysowej (jest członkiem ICISF w trakcie procesu certyfikacji). W jej pracy bliskie jest jej Porozumienie Bez Przemocy oraz teoria więzi. Zdobywała doświadczenie zawodowe w szkołach, przedszkolach, ośrodku dla rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka, a także w Dolnośląskim Centrum Onkologii. W ramach swojej prywatnej praktyki przyjmuje ponad 700 rodzin rocznie.

W Parentflixie opowiada o codziennym życiu i relacjach w rodzinie. Skupia się na komunikacji z małymi dziećmi do 6 roku życia, ich emocjach i wyzwaniach. Porusza tematy związane z relacją między dorosłymi: partnerami i członkami rodziny. Będzie także mówić o seksualności, tej dziecięcej i tej w związku, z perspektywy spotkania emocji i ciała.

 

Magdalena Komsta: Sformułowanie “bunt dwulatka” weszło na stałe do słownika. Skąd się ono wzięło? 

 

Karla Orban: Tak naprawdę z tego, że zachowanie dziecka zaczyna przypominać bunt. Tutaj oczywiście pewnie nie mówię do rodziców hajnidów, ale często jest tak, że ktoś miał bardzo współpracujące i podążające dziecko, które w zasadzie na wszystko, co proponował rodzic, odpowiadało: „Tak”.  Natomiast około drugiego roku życia przychodzi taki moment, kiedy to wszystko się zmienia, i nagle się okazuje, że: „nie ten kubek”, „nie, ta koszulka nie może być”, „ja nie chcę tego, co mi przygotowaliście na obiad”, „ale zaraz, moment, jak zabieracie talerz, to ja jednak chcę”. Rodzice często mówią o tym jako o buncie, bo mają takie poczucie, że powody złości są dla nich trudne do zrozumienia. Mogą być trywialne i takie, które wczoraj w ogóle nie były problemem, więc rodzice mają czasami poczucie, że “nie” jest mówione “dla zasady”. Stąd popularność tego określenia. My nie mówimy o tym jako o buncie, ale rozumiem, że to, co widzą rodzice, przypomina im sprzeciw bez wyraźnej przyczyny.

 

MK: Myślę, że dla rodziców dzieci w tym okresie dwulatkowym jedną z najtrudniejszych rzeczy jest takie niezdecydowanie. To, że dziecko czegoś chce, a potem tego nie chce, ale jak chcemy mu zabrać, to stwierdzi, że jednak „zje już te ziemniaki”. I wydaje się, jakby te nastroje dziecka były też zmienne. Dlaczego tak się w ogóle dzieje?

 

KO: Przede wszystkim musimy pamiętać, że dwulatki to są bardzo, bardzo małe dzieci. To, co się wiąże z tym byciem małym, to jest to, że układ nerwowy jest tak naprawdę dalej w powijakach. Zwłaszcza jeśli chodzi o funkcje samoregulacyjne, czyli właśnie o to, żeby sobie radzić z napięciem, z nadmiarem stresorów. 

Gwałtowność pewnych nastrojów może wynikać z tego, że układ nerwowy sprawia, że malucha bardzo łatwo jest wytrącić z równowagi, czyli drobny bodziec może “wykoleić” cały system i ta zmienność nastrojów może się pojawić z minuty na minutę. Ale też tak naprawdę mózg bardzo intensywnie się przebudowuje. Jak sobie popatrzymy na to, czego uczą się dwulatki, to zobaczymy, że uczą się całej masy rzeczy; od tego, żeby lepiej mówić, do tego, żeby lepiej koordynować (lepiej i więcej rzeczy mogą zrobić, potrafią zbudować nagle wieżę, potrafią ułożyć puzzle, których niedawno nie umiały ułożyć itd.). I wszystkie umiejętności, które nabywają, to jest jednocześnie przebudowa układu nerwowego. Jak się układ nerwowy przebudowuje, to jest łatwo o to, żeby każda kolejna rzecz dołożyła się do tego nadmiaru pracy, która w nim jest, i to sprawia, że mamy dziecko, które jest bardzo niestabilne emocjonalnie. 

Jeśli chodzi o tę fazę „chcę i nie chcę”, to dziecko uczy się sprawczości, czyli tego, że ono zauważa, że jak o coś poprosi, to się dzieją różne rzeczy. I dziecko eksperymentuje z tą sprawczością. „A co się stanie, jak ja powiem, że chcę więcej, na przykład grzanek w zupie, dadzą? Dają mi więcej grzanek. Ale moment, ja wcale nie chciałem mieć ich dużo. Efekt mnie zdziwił. Zrobiłem to tylko po to, żeby zobaczyć, co się stanie, jak ja poproszę. I stało się. Dosypała mi, wow!”. Pomyślcie sobie, jakie to są cudy: „Ja coś mówię, a ten wielki człowiek to robi”, to jest niesamowite. I nawet jeśli to było coś, co działo się od urodzenia dziecka, to ono dopiero teraz zaczyna to rozumieć i świadomie na to patrzeć. Natomiast skutki mogą być nie takie, jak dziecko sobie wyobrażało, czyli właśnie „ktoś mi dodał kanapkę, a ja wcale nie chciałem kanapki, ja tylko chciałem powiedzieć, być widzianym, słyszanym, mieć jakąś prośbę zrealizowaną”. Gdy ta kanapka ląduje na talerzu, dziecko mówi „nie chcę”, ale jak rodzice ją zabierają, to zaraz, to jest inna sytuacja, której nie dziecko nie przewidziało wcześniej mentalnie. Gdy jesteśmy bardzo, bardzo mali, tu mówimy o okresie niemowlęcym, to nie mamy do czynienia z odmową jako taką – wcale. Jeśli ktoś mówi: „Nie możesz mieć mojego telefonu” i daje dziecku maskotkę, niemowlę czuje się z tym dobrze, to nie ma żadnej złości, nie ma emocji, które trzeba w sobie skontenerować i jakoś się nimi zająć. Sytuacja jest prosta: „Miałem jedną rzecz, teraz mam drugą, w sumie też okej”. Ale jak dziecko myśli: „Chcę telefon, a nie jakiegoś tam misia, ktoś mi zabiera!”, to nagle jednak pojawia się taki temat, jak odmowa, z którym trzeba nauczyć się sobie radzić. W tym, z perspektywy dziecka, może być logika – dzieci tak naprawdę bardzo często są obecne w tym momencie TU i TERAZ, to jest taka perspektywa pięciu sekund i nie łączą sobie tego, że ktoś im zabiera, z tym, że one przed chwilą tego nie chciały. Jest dużo takiego niezdecydowania.

 

MK: Myślę, że trudność dla rodziców polega w tym momencie na tym, że bardzo trudno nie mieć w głowie takiego wewnętrznego dialogu, podszeptu pod tytułem: „On mi to robi na złość. On mnie chce wykończyć. To jest niemożliwe, żeby chciał, a później nie chciał, a później płakał, że mu zabrałam”. 

 

KO: Jeśli mamy kogoś takiego, kto się nie jest w stanie zdecydować, czy chce, czy nie chce, czasem dobrze jest tę decyzję podjąć za niego. Czyli jeśli ktoś np. mówi „zabierz to, nie chcę tego”, ja mu to zabieram, a on krzyczy dalej, to powinna być moja decyzja jako osoby dorosłej: „Dobra, wiesz co? Słuchaj, to chyba nie chodzi o tę zupę. Zabieram tę zupę, dobra?” i ja ją po prostu odnoszę. Dlaczego? Bo jak dziecko jest w stanie silnego pobudzenia, w jaki wpada dwulatek, czyli on po prostu sam nie wie, czego potrzebuje, to im dłużej ta sytuacja trwa, tym bardziej ona się robi obciążająca. Tam jest ciężar decyzji. Czyli trzeba zdecydować, co z tym zrobić. Dwulatek może nie być w stanie zdecydować. I wtedy to dorosły przejmuje tę sytuację i mówi „Dobra, koniec”. To pozwala dziecku zdjąć tę decyzję z głowy. Dlatego w trakcie “szamotaniny”, czasami dobrze jest powiedzieć: „Słuchaj, okej. Wiesz co? Przerwa, zróbmy sobie przerwę. Weźmy tę zupę na bok. Chodź, może spróbujemy pójść na kanapę, możemy na chwilę wyjść z kuchni”, możemy zacząć robić inne rzeczy spoza tej sytuacji, bo nie uda nam się uzyskać takiego poziomu, w którym dziecko się świadomie zdecyduje. Te wszystkie sytuacje są po to, żeby nauczyć się podejmować decyzje. Trzyipółlatek zazwyczaj już ma tak, że jak się go zapytać: „Chcesz więcej?, a on powie: „Tak”, to jemu rzeczywiście chodzi o to, że on chce więcej. Ale tego się nauczył, jak kilka razy właśnie eksperymentował z tym „chcę więcej” – dostał, „już dobra, zabieraj” – „kurczę, zabierają mi, to nie o to chodziło”. Jak to przećwiczy, to wie już, czym jest decydowanie, ale tego dopiero się uczy w tym trudnym okresie dwulatkowym.

 

MK: Jak długo zwykle trwa bunt dwulatka?

 

KO: Różnie, naprawdę. Może to być miesiąc, a może być nawet tak, że to jest pół roku albo trochę dłużej. 

Na to, że ten okres występuje nie mamy wpływu, bo on jest potrzebny. On czemuś służy. A służy temu, żeby ktoś, kto wcześniej był przypięty do nas, do naszej spódnicy, mógł sobie iść w swoją stronę i właśnie zrobić coś, co on chce, a nie coś, co chce mama. Trochę jest to eksperymentowanie z tym, że „ja nie chcę albo ja nie zrobię tak, jak ty chcesz”.

Ale ten moment może być mniej intensywny, kiedy dorośli wiedzą, jak dziecko wspierać, czyli właśnie wtedy, kiedy nie idą na noże. Pojawia się czasem takie pytanie: „Czy można wymienić łyżeczkę na inną albo założyć buty, które woli dziecko, które są zgodne z porą roku?”. Chciałabym tu podkreślić jedną taką bardzo ważną rzecz: wybierajcie swoje bitwy, gdy macie dwulatka. Dlatego, że tych sytuacji w ciągu dnia może być masa. I nawet jak sobie założycie, że „ja się w ogóle nie ugnę, nie dam tych innych butów. Co z tego, że to są kozaki i to są kozaki, nie! Ja chcę, żeby włożył te, które ja wskazałam”, to może się okazać, że macie takich sytuacji 20 w ciągu dnia i nie macie kompletnie już siły na życie. Więc jeśli coś nie zagraża czyjemuś bezpieczeństwu i Wy macie w sobie zgodę na to, można to zrobić. Myślę, że warto to czasami zrobić. Nie dlatego, że ja się boję tych emocji, że ja chcę uniknąć jakiegoś wybuchu. Tylko dlatego, że jeśli coś naprawdę nie jest ważne, a celem tej fazy jest to, żeby się nauczyć decydować, to jeśli ja pozwolę komuś decydować, to jest taka szansa, że on szybciej się nauczy tego, czego w tej fazie powinien, i to wszystko będzie mniej intensywne. Poza tym trochę takiej logiki człowieka dorosłego: jeśli idziecie do pracy i tam macie 20 takich wkurzających sytuacji, kiedy ktoś wam mówi: „Nie, nie stanie się tak, jak sugerujesz. To zły pomysł, nie robimy tego”, to może być tak, że jak wrócicie do domu, to też nie będziecie zupełnie spokojni, będziecie zmęczeni tą całodzienną batalią. Wy, i dzieci też. Więc im mniej ścieramy się na takich mało znaczących trudnościach codziennych, które nie mają znaczenia, tym jest nam lżej. Jak coś ma znaczenie, no to wiadomo, że ma, nie możemy podjąć takiej decyzji: „Nie idę do pracy, bo ten młody człowiek mówi, że nie wychodzimy, to ja zadzwonię do szefa” i tak przez trzy miesiące. Są takie decyzje, w których się tak nie da. Ale myślę, że czasami warto dziecku dać taką możliwość, żeby rzeczywiście sam zdecydował.

 

MK: Myślę, że dobrze wiedzieć, że elastyczność jednak z czasem naprawdę rośnie. Nawet jeśli ktoś ma takiego „upartego” dwulatka, dziecko, które jest mało elastyczne na zmiany i gdy się uprze, to trudno go do czegokolwiek namówić, to chciałbym powiedzieć, że jest światełko w tunelu. Okazuje się, że dziecko naprawdę z roku na rok staje się coraz bardziej elastyczne, w takim znaczeniu, że coraz bardziej daje się przekonać do zmiany na coś innego albo samo proponuje, że: „nic się nie stanie, jak zrobimy jednak tak, a nie wyjdzie na moje, to trudno, dam sobie jakoś radę”, więc widać te zmiany.

 

KO: Elastyczność to bardzo dobre słowo. Z tą elastycznością jest trochę tak, że my się elastyczności uczymy, gdy obserwujemy, jak elastyczni są inni ludzie. To jest dobra perspektywa, żeby się zastanowić: „Okej, czy ja sam robię to, co chcę zobaczyć w swoim dziecku?”. Jeżeli zawsze mówimy komuś twarde „nie”, mówimy, że tak ma być i koniec, nie będzie inaczej, to nie oczekujmy później od dzieci, że one, gdy coś jest inaczej, niż one chciały, podejdą elastycznie i powiedzą: „No wiesz, mamo, wiem, że się plany zmieniły” albo: „Rozumiem, że ty teraz potrzebujesz. siku, więc schodzimy już z tego placu zabaw”. Tej elastyczności nikt nigdy nikomu nie pokazał – więc skąd ją mieć? To jest tak ogólnie świetny argument za tym, żeby być elastycznym tam, gdzie się da, czyli tam, gdzie mamy autentyczną zgodę na coś. Nie w takim sensie, że ja mówię komuś: „Dobra, to rób to”, i tak naprawdę jestem wkurzony, a wewnętrznie sobie zapisuję na swojej wirtualnej liście długów: „Ten mi tutaj wisi, bo wyszłam na plac zabaw, kiedy wcale nie mam na to ochoty”. To nie o to chodzi, żeby zapisywać i mieć takie rosnące poczucie złości na dziecko. Tylko jeśli coś naprawdę jest takie, że w sumie patrzę, pytam się sama siebie: „Dobra, o co mi chodzi, że ja się na to nie zgadzam?. A może się boję, że jak będzie miał 18 lat, to nie będzie dalej wybierał tej łyżki”, to może niech sobie wybierze tę łyżkę. Czyli mam na coś zgodę, jestem elastyczna, mogę zmienić zdanie. W ogóle to zdanie: „Mogę zmieniać zdanie”, to jest coś takiego, co powinniśmy sobie czasami nawet wywiesić gdzieś w domu – „Mogę zmieniać zdanie”, ludzie czasami zmieniają zdanie.

 

MK: Powiedziałyśmy o tym, co może opóźnić występowanie buntu dwulatka, czyli o tych dużych zmianach w rodzinie. A zastanawiam się, czy jest coś, co może sprawić, że ten bunt dwulatka trwa dłużej niż przeciętny? 

 

KO: Tak, myślę sobie, że są takie rzeczy. Czasami to może być bardzo podobne do tego, co potencjalnie go opóźnia, czyli – jeśli nam się ta faza zaczęła, ale trafia na bardzo niefajny czas w naszym życiu rodzinnym, kiedy to dużo się dzieje, to może być tak, że dziecku trudno jest domknąć sobie ten etap i trudno domknąć tę umiejętność, więc może się to przedłużać. Pojawiają się inne, pilniejsze umiejętności czy sytuacje. Generalnie może być też tak, że ten brak współpracy jest takim sygnałem dla rodzica: „Trudno mi z tym, co się dzieje, nie radzę sobie z czymś, co się dzieje albo nie radzę sobie z emocjami”. Czasami to jest jakaś drobna zmiana, czyli np. ktoś zaczął chodzić do przedszkola i nie bardzo sobie tam radzi, pojawia się jakieś takie trudne doświadczenie. Ale czasami to jest coś takiego, że my jako dorośli się nie dogadujemy, my się zaczynamy kłócić w domu. I zaczyna być też bardzo dużo powodów do kłótni o dziecko, bo dziecko przestaje z nami współpracować, i my obok tych konfliktów, które już mieliśmy, zaczynamy mieć jeszcze konflikty o to, co zrobić z dzieckiem, które nie chce czegoś zrobić. W tym okresie, w którym dorosłym jest trudno, to czasami ten brak współpracy to jest sposób na to, żeby dorośli się zjednoczyli – „jednak zajęli się mną, a nie rozmawianiem o tym, co im tam między sobą nie wychodzi”. Czyli żeby trochę zmienili wektor swojej złości „z siebie nawzajem na mnie, bo ich to scala, a ich bezpieczeństwo jest dla mnie ważne”. To jest takie rodzinne tło bardzo różnych, trudnych zachowań u dzieci. 

Ale może być też tak dlatego, że „jeśli oni się tak bardzo wciągnęli w te konflikty między sobą, to oni mogą się tak zachowywać, jakby mnie trochę tam nie było”. A to dla dzieci jest bardzo niebezpieczne. Natura tak zaprogramowała dzieci, żeby to było tak naprawdę ostateczne światło alarmowe – rodzic znika z horyzontu – nie dało się tak przeżyć na otwartej przestrzeni. Dzieci do dzisiaj mają tak, że mogą mieć takie momenty, w których szukają kontaktu z nami, upewniają się, że je widzimy, np. przywalając młodszemu bratu, robiąc coś bardzo trudnego, gdy jesteśmy zajęci.

 

MK: W jaki sposób kontekst rodzinny, np. młodsze rodzeństwo, będzie wpływał na bunt dwulatka?

 

KO: Nie ma na to reguły, bo rodzeństwo to nie zawsze znaczy to samo. Są takie rodzeństwa, które się sobą bardzo opiekują, jest w ogóle superłatwe to przejście od bycia jedynakiem do bycia starszym bratem czy siostrą. A są takie, w których ten okres jest bardzo burzliwy i wywołuje dużo trudnych emocji. Dwa lata to jest bardzo częsta różnica wieku między dziećmi dzisiaj. Nie wiem, czy to nie jest przypadkiem też trudna różnica wieku. Jak popatrzę na różnice wieku między dziećmi rodziców, którzy przychodzą na konsultacje w sprawie rodzeństwa, to powiedziałabym, że 90% z nich to są najczęściej właśnie różnice dwu-, trzyletnie. Łatwo sobie wyobrazić, że jak się rodziły te dzieci, to tam mogło być też bardzo trudno. Na przykład ktoś mówi: „Ta relacja zawsze była trudna” albo: „Zawsze była skomplikowana”. Oczywiście nie chodzi o to, żeby nie mieć dwuletniej różnicy wieku pomiędzy dziećmi. Sama mam dwa lata różnicy między moją trójką dzieci, więc zrobiłam to sobie i to zrobiłam dwa razy świadoma praw i obowiązków wynikających z założenia rodziny (śmiech). Ta różnica ma swoje plusy, ale bardzo często po prostu w tym okresie nakłada się dwójka małych ludzi, którzy dużo potrzebują. Czyli taki dwulatek, który jeszcze nie do końca wie, czego potrzebuje i chce i bardzo mu się czasem miesza, a do tego właśnie taki niemowlak – a jak jeszcze nam się trafi wymagający, to tym bardziej. 

Podsumowując, gdy w naszym życiu rodzinnym dzieje się trudno albo np. nie tylko w rodzinnym tylko za drzwiami domu: bo ludzie chodzą w maseczkach, bo rodzic nie może wejść do przedszkola odebrać malucha, bo jest przekaz radiowy, który dzieci gdzieś tam wytrąca z równowagi. Muszę powiedzieć, że zeszły rok pod tym względem był rokiem takich bardzo przedłużonych faz dwulatkowych. Ja mam takie doświadczenie, nie wiem, czy ono się pokrywało wszystkim psychologom dziecięcym, ale ja to bardzo wyraźnie widziałam, że ktoś się zgłaszał pod koniec roku z czymś, co mu się zaczęło w marcu, kwietniu i tak trwało do końca roku. 

 

MK: Co jest najtrudniejsze dla rodziców w czasie buntu dwulatka? 

 

KO: Myślę sobie, że tu dwie rzeczy się nakładają. Jedna jest taka, że przyjmować odmowę jest w ogóle ludziom trudno. To taki mój prywatny wniosek. Nawet jak odmawiają nam dorośli ludzie, to bardzo często jest ogromnie trudno. Wiesz, po czym to poznać? Przykładowo niektórzy ludzie mówią, że nie potrafią odmawiać. Nie potrafią odmawiać, to znaczy nie chcą tych konsekwencji, które się wiążą z odmową, bo to bardzo rzadko jest w naszym dorosłym życiu tak, że mówię komuś: „Słuchaj, nie chcę tego robić” i ten ktoś mówi: „Spoko”. To bywa bardziej skomplikowane. Odmowa ze strony małego dziecka tak naprawdę też jest taką odmową. Ktoś, dla kogo ja bardzo dużo robię, bo jest ogromna nierównowaga pomiędzy tym, ile daję, a ile wynoszę z relacji z małym dzieckiem, ten ktoś zamiast przylgnąć, nagrodzić mnie tak, jak do tej pory, czyli dać mi właśnie ciepło, przywiązanie, miłość, przyjemność z tego, że jesteśmy razem, jeszcze do tego wszystkiego mówi po prostu „nie” i zaczyna krzyczeć. I to jest ten drugi powód, o którym myślałam – że opieka nad małymi dziećmi jest niesamowicie wykańczająca czasami, więc chcemy, żeby poszło łatwiej, bo opieka nie jest łatwa sama w sobie. I teraz jeśli to wszystko się wydłuża. Nie dość, że muszę pozbierać swoje małe skrzaty, to one jeszcze nie chcą się ubrać; nie dość, że muszę umyć dziecku zęby, a jestem po całym dniu, w którym masę rzeczy trzeba było zrobić, żeby ten dzień jakoś płynął, to jeszcze TO nam się dokłada na głowę. A do tego wszystkiego jest wieczór i będziemy rozmawiać o tym, że ta szczoteczka nie może tu stać. 

Trzeba też pamiętać o tym, że naprawdę niesamowicie samotnie wychowujemy dzisiaj dzieci. Bardzo często słyszę: „Mamy zero wsparcia”. Ktoś jest w pracy przez większość dnia, ktoś inny zostaje z dzieckiem albo z dziećmi i nie ma trzeciej osoby, która zrobi głupią herbatę, żeby wypił(a) ciepłą. Nie ma takiej osoby, która powie: „Wiesz co, dobra to ja tu kończę z tą zupą, a ty idź sobie poprzeklinać w łazience”. 

I to może samo w sobie być naprawdę przytłaczające.

 

MK: Pojawia się też taka kwestia, że często wraz z tą trudnością pojawiają się w tym wieku wyraźne preferencje jednego z rodziców. To jest coś, co ja obserwuję, konsultując w tematach snu, kiedy nawet dzieci, które do tej pory usypiane były np. na zmianę – raz z mamą, raz z tatą – zaczynają wyraźnie np. do wszystkich czynności pielęgnacyjnych, rytuałów i różnych innych rzeczy preferować wyłącznie jednego rodzica, a drugiego wysyłają do pokoju, nie pozwalają mu nawet uczestniczyć w tym rytuale.  Czy mogłabyś powiedzieć, z czego to może wynikać?

 

KO: Czasami lęk separacyjny ma to do siebie, że przychodzi falami i że to nie jest tylko jeden taki epizod. Obserwujemy takie epizody w różnych postaciach lęku separacyjnego u dzieci, który się zazwyczaj nasila wtedy, kiedy dziecko osiąga więcej niezależności i autonomii. Dlatego mamy fazę, kiedy dziecko zaczyna się oddalać. Często siedmio-, ośmiomiesięczne dzieci, które mają właśnie pierwsze takie swoje zachowanie: raczkowanie, pełzanie, uciekanie od rodzica, w tym samym czasie protestują, gdy opiekun wychodzi z pokoju i idzie się zamknąć do łazienki itd. Często jest to tak sprzężone, że maluch zaczyna chodzić, mija miesiąc, dwa i nie można się oddalić od niego, bo jest jeden wielki krzyk. I bardzo często to wraca w okresie właśnie dwulatkowym, kiedy dzieci robią się bardziej autonomiczne, niekoniecznie fizycznie, ale bardziej emocjonalnie. Lęk separacyjny w ogóle służy temu, żeby dzieci od nas nie uciekły za daleko, czyli jest takim sprawdzaniem – „Dobra, czy ja jeszcze jestem bezpieczny? Czy ja się przypadkiem nie oddaliłem za bardzo, nie poszedłem za daleko?”. Dlatego po tej fazie dwulatkowej często jest tak, że występuje spadek samodzielności u dzieci. Czyli tak jak dwulatek, dwuipółlatek często chce wszystko „śam” i po prostu „zostaw mnie”, tak potem bardzo często przychodzi taka faza, że „nogi mnie bolą, nie mogę włożyć buta”, „ja nie mogę jeść, musisz mnie nakarmić”. Często widzimy właśnie u trzylatków powrót do gniazda, właśnie dlatego, że ktoś sobie wyleciał za to gniazdo, był bardzo niezależny i potrzebuje się upewnić, że ma gdzie wracać, że „nie przegiąłem trochę z tymi swoimi zapędami”, „jest do kogo przyjść, ktoś może mi włożyć buty”, „jest bezpiecznie”.

 

MK: Nie używasz w ogóle sformułowania „bunt dwulatka” w czasie rozmowy, tylko mówisz o okresie dwulatkowym. Dlaczego?

 

KO: Trochę po to, żeby sobie pomóc. Pomóc w tym sensie, że jeśli nazywamy to buntem, to nastawiamy się na to, jak na bunt. Za tym, co mówimy, idzie cała gama tego, co czujemy. Czyli jeśli ja to nazywam buntem, jeśli ja o tym myślę w takiej formie walki, wojny, w takiej narracji wojennej, to trochę we mnie się pojawia takie poczucie, że to jest jakaś gra sił, jakaś próba, kto tu wygra. I gdy będę w takich sytuacjach, prawdopodobnie zamiast sprawdzić, o co chodzi i czy ja na pewno chcę się upierać przy swoim, to ja już nawet nie będę tego sprawdzać, tylko będę szła za tym: „No jak to, o co mu chodzi? Chodzi mu o to, żeby zrobić mi na złość”. Jak mam poczucie, że ktoś chce mi zrobić na złość, to ostatnią rzeczą, którą w sobie znajdę, jest jakaś cierpliwość i empatia, raczej mi się uruchomi frustracja i poczucie niesprawiedliwości: „Zaraz, o co chodzi, robiłam ci zupę pół godziny, teraz już nie chcesz?”. Więc mam takie wrażenie, że jak mówimy sobie w kółko, powtarzamy „bunt”, „bunt”, „bunt” to w naszej głowie zaczyna szumieć „bunt”, odbija się echem: „Buntujesz się? Ktoś tu cię zaraz z funkcji generała obali”. A to nie tak. Dzieci nie robią tego naprawdę z czystą intencją: „Ja sprawię, żeby ich życie było trudne”. Ewolucja w życiu by tego nie wymyśliła w ten sposób, bo byśmy się nie chcieli opiekować tymi małymi gnomami, a one nie potrafią jeszcze zdobyć pożywienia, więc to kompletnie nie po to. 

Dzieci często są przytłoczone tym, jak wyeskalowała sytuacja – „Ja chciałem tylko batona, a tu leżę na podłodze w sklepie, nie wiem, o co chodzi”. Takie chwilowe fazy, na przykład rozkładania się na podłodze w jakimś markecie i „niech wszyscy patrzą, jak mnie nie wychowano”. Tutaj oczywiście żartuję sobie, ale to tak mamy w głowie, że zaraz wszyscy na nas wsiądą. Często mówię ludziom dorosłym, żeby sobie pomyśleli, czy nie mieli kiedyś takiej kłótni, zwłaszcza ze swoim partnerem, w której wiedzieli, że gadają kompletnie bez sensu, ale kontynuowali, bo nie potrafili przestać. Małe dzieci też mogą tak mieć: nie wiedzą, jak wybrnąć.

 

MK: Chciałabym, żebyśmy zaopiekowały się jeszcze emocjami tych rodziców, którzy to czytają i sobie myślą: „Ale jaki bunt dwulatka? Nic o tym nie wiem. Moje dziecko tego chyba nie przechodziło. Czy słusznie, czy też dobrze, czy niedobrze, czy powinnam się martwić?”, bo rodzice co do zasady potrafią się martwić wszystkim; tym, że jest dobrze i tym, że jest niedobrze. 

 

KO: Jeśli mamy w domu tak, że wolno się z kimś nie zgadzać, czyli nie mamy takiego domu, w którym wszyscy muszą stać na baczność, to ja bym zostawiła sprawy swojemu biegowi. Poczekała spokojnie, czy ta faza się pojawi, czy też nie. Tak naprawdę jej celem jest to, żeby dziecko potrafiło odmówić. Więc jeśli w domu nie mamy tak, że zgadzamy się kompletnie na wszystko, poświęcamy 100% czasu, a potem sobie myślimy: „No chodzą po mnie, jak po wycieraczce”, czyli nie mamy takiej sytuacji, w której kompletnie ignorujemy swoje własne granice i swoje własne potrzeby  – zawsze lecę, rzucam to co robię, majtki w kostkach i wybiegam z łazienki, rzucam się Rejtanem, żeby tutaj zapobiec atakowi złości – to bym powiedziała, że mamy prawdopodobnie normalne warunki do rozwoju. Czyli takie, w których jeśli ma ta faza przyjść, to przyjdzie. Czasami jest tak, że ta czterolatkowa, która jest potem, jest trochę bardziej intensywna, jeśli nie było tej dwulatkowej. Ale to znowu nie jest coś, co da się wywołać. Nie da się jej wyłączyć ani włączyć. Druga sytuacja może być taka, że to się nie pojawi, dlatego że zostało bardzo skutecznie stłumione np. karami, grożeniem, mówieniem komuś: „Jak nie zrobisz XYZ, to nie pójdziesz”, „wróć, jak się uspokoisz”, i to się dzieje za każdym razem. Wtedy może być tak, że rzeczywiście w pewnym momencie nie będziemy widzieć różnych zachowań, ale też nie rozwiną się wtedy kompetencje, które byśmy chcieli, żeby dziecko miało na swoje własne, późniejsze życie społeczne.

 

MK: Opowiedz jeszcze na koniec, podsumowując, po co właśnie ten tak zwany bunt dwulatka. O jakich kompetencjach społecznych mówi? Dlaczego jest ważne to, co się pojawia? Skoro się pojawia i to powszechnie, to prawdopodobnie pełni bardzo ważną funkcję w rozwoju. 

 

KO: Jak sobie zadamy pytanie: jakie miałby mieć kompetencje kilkulatek?, to my byśmy chcieli, żeby potrafił odmawiać. To jest w ogóle jedna z ważniejszych kompetencji, jakby pomyśleć o bezpieczeństwie, o byciu niewykorzystywanym w relacjach, czyli o tym, o co też się rodzice potrafią martwić – że ktoś komuś wszystko oddaje i zapomina o sobie.

Chcemy, żeby dziecko to umiało, tylko niekoniecznie chcemy, żeby ćwiczyło na nas. To mocno limituje to, gdzie ono może ćwiczyć. Nawet, jak chodzi do żłobka czy przedszkola, to jest wśród obcych ludzi i tam jest większa szansa, że „ktoś mnie wystawi za drzwi, już po mnie nie wróci, bo mnie nie zna ten opiekun, nauczyciel”, więc trochę bezpieczniej jest to ćwiczyć w domu. To jest też taki etap, który służy temu, żeby rozpoznawać konsekwencje i poznawać różne scenariusze. To, że się prosi o coś i się to dostaje, a czasem się tego nie dostaje, i co wtedy z tym można zrobić. W ogóle uczymy się o złości, o tym, czy jak ja się złoszczę, to mam się sobą zaopiekować i jakoś sobie pomóc, czy mam sobie jeszcze dołożyć zruganie: „o co ci chodzi, z czego robisz problem?”. To są te słowa, które słyszymy w złości od innych ludzi, kiedy się złościmy, gdy jesteśmy bardzo mali. To są często słowa, które potem zabieramy ze sobą w dorosłe życie. Tacy dorośli, jak coś schrzanią, jak coś im nie wyjdzie, to zamiast poszukać: „Co ja mogę teraz zrobić dla siebie, dla innych, jak ja mogę to naprawić?”, to wchodzą w taki tryb: „Ale jestem beznadziejny rodzic, ale jestem beznadziejny partner, w ogóle nie nadaję się do niczego, ja tu nic nie potrafię”. Albo jeśli mamy coś trudnego, co nam się wydarzy, to sobie dajemy po łapach, czyli mówimy: „O co ci chodzi?! Weź się w garść. Jedziemy!”. Ten okres przedszkolny ogółem, kiedy dzieci się najintensywniej uczą tego, jak sobie radzić z emocjami własnymi i innych ludzi, na przykład opiekunów, jest ogromnie ważny dla samoregulacji jako takiej. O tym trzeba pamiętać. Wziąć poprawkę na to, że jak patrzymy na to, co się dzieje teraz, to jest to taka jedna wielka lekcja złości, frustracji, rozczarowania, którą kiedyś musimy przejść. Tak czy inaczej.

 

MK: Jak sobie radzić z dwulatkiem – ten temat Karla niejednokrotnie porusza na swoich szkoleniach w Parentflixie.

 

Parentletter – newsletter dla świadomych rodziców. Zapisz się na listę i otrzymuj pełne wsparcia treści.

Jak mówić do dziecka, żeby ono mówiło? Wywiad z mgr Ulą Petrycką

Jak mówić do dziecka, żeby ono mówiło? Wywiad z mgr Ulą Petrycką

 

Dzisiaj będziecie mieli okazję zapoznać się z wywiadem, który miałam przyjemność przeprowadzić z ekspertką Parentflixa – klubu online dla rodziców. Moim gościem była Ula Petrycka.

Ula jest ekspertką w Parentflixie, czyli moim klubie online dla rodziców. 

Ula jest logopedką i neurologopedką. Ukończyła filologię polską i od ośmiu lat pracuje z dziećmi nad rozwojem ich komunikacji, mowy i wymowy, prowadząc zajęcia zarówno indywidualne, jak i grupowe. Ula organizuje również konsultacje dla rodziców. Jest autorką gier logopedycznych „Taki sam”. Możecie ją znać z bloga oraz mediów społecznościowych Kiedy do logopedy.

Magdalena Komsta: Spotkałyśmy się, żeby porozmawiać o tym, jak mówić do dziecka, żeby ono zaczęło mówić do nas. Zacznijmy od pewnego bardzo popularnego przekonania. Czy to prawda, że należy do dziecka mówić dużo, żeby ono też zaczęło dużo i szybko mówić?

Ula Petrycka: Wiele osób tak sądzi, ale niestety nie jest to aż tak prosta zależność. Oczywiście to nie jest tak, że lepiej jest do dziecka nie mówić. Gdy mówimy do dziecka bardzo dużo, rozwijamy jego słownik bierny. Słownik bierny to zasób słów, które dziecko usłyszało, poznało i zrozumiało, ale  – jak sama nazwa wskazuje – jest on bierny, to znaczy, że dziecko się tymi słowami nie posługuje. Żeby jakieś słowo ze słownictwa biernego przeszło do słownictwa czynnego, to musi się zadziać o wiele więcej, niż tylko to, że rodzic będzie mówił, mówił, mówił. Gdybym miała tu wskazać jakąś prostą zależność, to raczej powiedziałabym, że im więcej rodzic do dziecka mówi, tym więcej dziecko rozumie. Ale jednocześnie nie do końca będzie tak, że im więcej rodzic mówi, tym więcej mówi dziecko. Jest takie określenie związane z rozwojem mowy dziecka: zanurzanie w kąpieli słownej. Ja tego pojęcia bardzo nie lubię, bo często rodzice rozumieją je dosłownie, że trzeba cały czas bombardować dziecko mówieniem. Kiedy otwiera się okno rozwojowe dla produkcji, czyli dla mówienia – a otwiera się ono już w okolicy 8. miesiąca życia dziecka, wtedy już się możemy spodziewać pierwszych słów, zazwyczaj to jest bliżej roku, ale niektóre dzieci już w 8. miesiącu życia zaczynają wypowiadać pierwsze słowa – to nam w tym momencie zależy na tym, żeby zostawić dziecku przestrzeń do jego samodzielnych produkcji.

Czyli paradoksalnie, żeby dziecko się rozgadało, to ważniejsza jest cisza, żebyśmy jako dorośli umieli zostawić maluchowi przestrzeń do jego samodzielnych wypowiedzi. Zostawienie takiej ciszy działa bardzo skutecznie na rozwój mowy i to jest dużo lepsze niż np. proszenie dziecka: „No powiedz”, mówienie mu: „Powtórz” czy zadawanie miliona pytań. Czasem naprawdę wystarczy zostawić taką ciszę, choć jest to trudne. Jeżeli jesteśmy przyzwyczajeni do tego, żeby do malucha cały czas mówić, mówić, mówić, to jest nam później trudno przejść w taki tryb dialogowania, a to jest właśnie to, do czego zachęcam – żeby nie tyle do dziecka mówić, co bardziej z dzieckiem rozmawiać. Ciekawe jest to, że możemy rozmawiać już z bardzo małymi dziećmi, z niemowlętami. Już z kilkutygodniowym dzieckiem możemy prowadzić taki podstawowy dialog.

MK: Jak zatem rozmawia się z dzieckiem, które jeszcze nie wypowiada nawet pierwszych słów?

UP: Taki maluszek, który nie wypowiada jeszcze pierwszych słów, również prezentuje wiele zdolności komunikacyjnych. Pierwszym objawem komunikacji jest kontakt wzrokowy. Dziecko, które ma zaledwie kilka dni, może już na chwilę łapać z nami kontakt wzrokowy i to już jest jeden z elementów komunikacji, bardzo zresztą ważny. On się przydaje na długo, więc warto wyrobić w sobie taki nawyk kontaktu wzrokowego z dzieckiem, inicjowania go i podtrzymywania, ale też obserwowania, w którym momencie to maluch go inicjuje. To jest też pierwsza rzecz, którą robię, gdy chcę wejść w komunikację z dzieckiem. Po prostu schodzę do jego poziomu – kucam, siadam na podłodze tak, żebyśmy mogli z łatwością mieć utrzymany kontakt wzrokowy.

Później pojawia się u maluszka uśmiech społeczny, czyli już nie ten błogi i nieświadomy, który dziecko ma w pierwszych dniach życia, tylko właśnie taki pełniący funkcję komunikacyjną. Bardzo ważne jest, żebyśmy jako dorośli odpowiadali na ten uśmiech, również go inicjowali. Powinniśmy wdrożyć się w umiejętność naprzemiennego komunikowania, czyli my coś dajemy, na przykład uśmiech, i czekamy na reakcję dziecka. Dziecko coś daje np. uśmiech czy kontakt wzrokowy, czy głużenie lub gaworzenie i my oddajemy tak, jakbyśmy właśnie ze sobą rozmawiali. W myśl zasady naprzemienności.

MK: Gdybyś jeszcze rozwinęła, czym jest głużenie i czym różni się ono od gaworzenia.

UP: Głużenie jest charakterystyczne dla pierwszego półrocza życia dziecka. Jest ono wydawaniem dźwięków w sposób nie do końca uświadomiony. I tu ciekawostka: głużą również dzieci niesłyszące. To dźwięki w stylu ghhh, khhh. Natomiast gaworzenie przybiera formy ciągów sylabowych i ono jest już bardziej świadome, może też mieć charakter samonaśladowczy. Dzieje się tak wtedy, gdy maluch słyszy swoje realizacje i samonaśladuje, próbuje sam po sobie powtarzać. Pamiętajcie też o tym, że nie zawsze to przybiera takie formy jak w reklamach i nie zawsze to musi być koniecznie „da da da”. Mogą to być też inne ciągi sylabowe. Ważne jest, żeby w tym drugim półroczu życia dziecko wokalizowało. Tutaj też zwracamy uwagę na to, czy maluch w drugim półroczu swojego życia coraz chętniej będzie chciał nas zaczepiać w tej komunikacji. Czyli to już nie będzie takie wydawanie dźwięków w eter, tylko maluch już będzie starał się coś osiągnąć. Nawet jeśli to nie są jeszcze świadome słowa, to będzie to np. forma jakiejś zaczepki w kierunku rodzica. I tutaj też warto pamiętać o tym, żeby zastosować tę naprzemienność. Gdy dziecko wypowiada ciągi sylabowe, dorosły może je po dziecku powtórzyć albo może sam zainicjować jakiś ciąg sylabowy, najlepiej taki, który już wcześniej u dziecka słyszał, bo wtedy ma pewność, że to jest skrojone na miarę możliwości tego malucha, i może oczekiwać tego, że dziecko po nim powtórzy.

MK: Czyli to, do czego dążymy, to naprzemienność i wytrzymanie tej chwili ciszy, kiedy dziecko zbiera się do odpowiedzi. Powinni o tym pamiętać zwłaszcza rodzice najmłodszych dzieci, dzieciom chwilę zajmuje przetworzenie tego komunikatu i wyprodukowanie własnego. Nawet jeśli chodzi o te pierwsze uśmiechy. Mówisz „nie” takiej kąpieli słownej rozumianej jako ciągłe zalewanie dziecka własnymi monologami bardzo różnej treści. A czego jeszcze trzeba unikać, rozmawiając z małym dzieckiem?

UT: To, czego trzeba unikać, to seplenienie i mówienie niepoprawnie. Jeżeli chodzi o seplenienie, to czasami tak jest, że nam się wydaje, że to będzie fajne i miłe, że mówiąc w taki dziecięcy sposób się do dziecka dopasujemy i że to po prostu jest coś, co nas zbliża komunikacyjnie do malucha, ale trzeba mieć świadomość, że dziecko nabędzie mowę w taki sposób, w jaki ją słyszy. Nabędzie takie słowa, które słyszy od opiekunów, od osób, z którymi najczęściej przebywa. Więc jeżeli my np. mówimy „cio się śtało maluśku”, to dziecko nabierze przekonania, że w słowie „stało” jest głoska „ś”, w słowie „maluszek” również jest głoska „ś”. I mimo tego, że dziecko przed trzecim rokiem życia zazwyczaj zmiękcza i wypowiada „s” jako „ś”, to wcale nie oznacza, że dziecko nie słyszy różnicy. Jeżeli maluch ma podawane prawidłowe wzorce, to mówi wprawdzie „śtało” zamiast „stało”, mówi „maluśek” zamiast „maluszek”, ale wie, że tam ma być coś innego. To świetnie widać, kiedy na przykład dziecko mówi „maluśek”, ja powtórzę po nim „maluśek”, a ono się złości i mówi: „Nie maluśek. Maluśek!”. To dla mnie jest dowód na to, że ono wie, że ma być inaczej. A jeżeli my będziemy podawać właśnie takie spieszczone, bo nawet nie można powiedzieć, że zdrobnione, tylko takie spieszczone formy, to zaburzymy u malucha poczucie tego, które słowa są poprawne, a które są niepoprawne i w którym momencie. Nawet jeżeli dziecko już zyska dojrzałość aparatu artykulacyjnego do tego, żeby wypowiadać te trudniejsze głoski – bo „s” i „sz” są trudniejsze od „ś” – to i tak nie będzie wiedziało, czy ma się poprawić, czy to, co mówi jest dobre, bo przecież rodzic tak do niego też mówi. To jest coś, przed czym bardzo przestrzegam. Mówmy do dzieci poprawnie. Nie używajmy takich spieszczeń.

Co do zdrobnień, czyli np. „chlebek”, „kanapeczki”, „jogurcik”, to tutaj już nie jestem aż tak bardzo radykalna, jak przy spieszczeniach. Bo to są wyrazy, które nam się czasem nasuwają, ale są poprawne. Tylko miejcie świadomość, że wtedy, gdy używamy zdrobnień, utrudniamy dziecku. Dlatego, że zdrobnienia są najczęściej dłuższe niż słowa niezdrobnione, mają więcej sylab. Często też zdrobnienia mają taką trudność, że występują w nich blisko siebie spółgłoski. To są słowa, które jest maluchowi trudniej wypowiedzieć. Tak jak na przykład w wyrazie „sklep”, w którym mamy trzy spółgłoski blisko siebie, ten wyraz jest trudny dla dziecka. I podobnie jest przy zdrobnieniach. Gdy je stosujemy, zmieniamy wyraz łatwy na trudny. Weźmy dla przykładu taką trójkę” „buła” – bardzo łatwe, „bułka” – troszkę trudniejsze, „bułeczka” – bardzo trudne. Nie dość, że trzy sylaby, to jeszcze spółgłoski stoją obok siebie i po prostu utrudniamy. To oczywiście nie jest tak, że się musicie bardzo pilnować i żadnych zdrobnień nie używać, ale jeżeli oczekujemy, że dziecko będzie już po nas powtarzać, będzie samodzielnie wypowiadać, to warto prezentować takie słowa, które będą bardziej w zasięgu jego możliwości.

MK: Jest coś takiego jak mowa matczyna, czyli specjalny sposób mówienia czy rozmawiania z dzieckiem. I wiele osób właśnie kojarzy ją z tym seplenieniem, zmiękczaniem. A na czym właściwie polega taka prawdziwa, prawidłowa, polecana mowa matczyna? Jeśli oczywiście nie jest to mitem, że powinno się jej używać, zwłaszcza w odniesieniu do najmłodszych dzieci.

UP: Samo to, że mowa matczyna wypływa w dużej mierze z intuicji, już jest jakimś argumentem za tym, żeby jej używać, żeby komunikacja z dzieckiem była naturalna, prawdziwa. Mowa matczyna często jest w takiej warstwie melodii języka, czyli mówimy trochę bardziej podniesionym tonem, mówimy z większym zaśpiewem, częściej powtarzamy frazy, nawet sami po sobie. Czyli np. mówimy: „A kto tu jest?, A kto tu jest”. Ale rzeczywiście to jest intuicyjnie prawidłowe, ponieważ dziecko, które słyszy wielokrotnie powtórzony komunikat, ma większą łatwość z tym, żeby np. wyabstrahować z dłuższego zdania taki fragment, który będzie mu łatwiej zrozumieć. To można porównać do tego, jak my się uczymy języków obcych. Jeśli ktoś mówiłby do nas przez cały czas tylko pełnymi zdaniami, bez żadnych powtórzeń, nie wymagając interakcji z naszej strony, to nasze rozumienie nie szłoby aż tak bardzo do przodu, a produkcja mowy jeszcze wolniej. Gdy mamy mówią w taki sposób, to może korzystnie wpływać na to, żeby dzieci się rozgadywały. Więc jeżeli tak mamy mówicie, to róbcie tak dalej. Tylko zwracajcie uwagę na to, żeby to było w dialogu. Po prostu nie tyle mówcie tak do dzieci, co rozmawiajcie z nimi w ten sposób. Stosowanie takich krótkich komunikatów też korzystnie wpływa na to, że dziecko rozwija rozumienie i później samodzielną produkcję. Musi to być oczywiście wyważone, żeby nie było tak, że gdy mamy małe dziecko, to zupełnie nie używamy zdań złożonych z więcej niż trzech wyrazów. Dziecko musi również rozwijać słownik bierny, musi się z prawidłową polszczyzną, ze zdaniami złożonymi osłuchiwać.

Gdy oczekujemy tego, że dziecko już będzie produkować mowę, to faktycznie korzystniejsze może się okazać używanie właśnie takich krótszych komunikatów. Dostosowujemy nasz sposób wypowiedzi do poziomu, na którym dziecko się znajduje. Im maluch starszy, tym trochę będziemy podnosić poprzeczkę, to jest bardzo ważne. Ale jeżeli jesteśmy z dzieckiem na co dzień, to czasem trudno jest nam wyczuć moment, w którym już można mówić w bardziej skomplikowany sposób, więc czasami warto zaprosić kogoś z zewnątrz i zobaczyć, jak ten ktoś rozmawia z naszym maluchem, bo może się okazać, że nasze dziecko rozumie już zdania złożone i spokojnie możemy już używać bardziej skomplikowanych komunikatów.

 

MK: A jak jest z takimi dźwiękonaśladowczymi sformułowaniami? Dzieci często same wychodzą z taką inicjatywą. Ale czy my też powinniśmy je świadomie wprowadzać, poza wprowadzaniem normalnych słów, (czyli zamiast mówić „przewrócił”, mówić „bam”), czy raczej nie wpływa to korzystnie na rozumienie? 

UP: Z wyrażeniami dźwiękonaśladowczymi jest tak, że one są dla dziecka łatwe do wypowiedzenia. Tak jak już przedtem powiedziałam, tam, gdzie dużo spółgłosek stoi obok siebie, tam, gdzie jest więcej sylab to to są słowa trudne. Wyrażenia dźwiękonaśladowcze zaś najczęściej charakteryzują się tym, że mają albo tylko jedną sylabę, albo kilka sylab powtarzalnych. Na przykład słoń może robić „tu tu tu”. Mamy trzy takie same sylaby. Bardzo często też w tych wyrażeniach dźwiękonaśladowczych samogłoski przeplatają się ze spółgłoskami, to łatwiejsze niż kilka spółgłosek obok siebie. Stąd też u dzieci jest taka naturalna potrzeba tego, żeby zauważać dźwięki otoczenia i je powtarzać, a gdy my jako dorośli będziemy jeszcze te umiejętności stymulować, czyli tak naprawdę proponować dziecku wyrażanie dźwiękonaśladowcze, to możemy przyspieszyć rozwój jego mowy.

Padło tu bardzo ważne pytanie: Czy możemy mówić wyrażenia dźwiękonaśladowcze zamiast słów? Ja polecam, żeby jej mówić oprócz słów. Żeby nie zastępować, ale dodawać wyrażenia dźwiękonaśladowcze, aby nie było tak, że my do dziecka mówimy na przykład zdanie: „O, to dzidzi tup tup tup” i używamy tylko tych wyrażeń dźwiękonaśladowczych. Bo wtedy maluch już zupełnie wyłącza swój słownik bierny. Dużo lepiej jest powiedzieć w taki sposób: „Chodź, idziemy do łazienki, tup, tup, tup”. I potem najlepiej zostawiamy ciszę, bo jest okazja do tego, żeby dziecko powtórzyło po nas. „Tup, tup, tup” – powtarzalne, rytmiczne i złożone z przeplatających się spółgłosek i samogłosek. Gdy odkręcimy wodę, możemy powiedzieć: „Woda się leje, śśś”. I znów, jeżeli mamy dziecko w okolicy roku, to żadne z tych słów „odkręcimy”, „wodę”, „leje” nie jest jeszcze w zasięgu jego możliwości. Ale „śśś” już tak. I gdy maluch przyswoi sobie, że dźwięk „śśś” odnosi się do lejącej się wody, to tak naprawdę możemy to już zaliczyć do jego słów. Gdy np. następnego dnia wieczorem dziecko samo pójdzie do łazienki, wskaże na kran i powie „śśś”, to znaczy, że mamy już słowo w słowniku dziecka, ponieważ wyrażenia dźwiękonaśladowcze w mowie maluchów występują w funkcji słów.

Gdy rodzice słyszą o normach rozwojowych, o tym, że dziecko w okolicy pierwszego roku życia powinno już wypowiadać jakieś swoje pierwsze słowa, a półtoraroczniak powinien ich już wypowiadać minimum trzydzieści, to czasem zapominają o tym, że właśnie wyrażenia dźwiękonaśladowcze też się liczą. „Śśś” na dźwięk lejącej się wody jest słowem. Gdy wyrażenie dźwiękonaśladowcze jest na stałe przypisane do jakiegoś desygnatu, czyli do jakiegoś przedmiotu, czynności lub zjawiska, to ono jest słowem. Dlatego zachęcam do tego, żeby używać wyrażeń dźwiękonaśladowczych, tylko nie zamiast słów, a oprócz nich.

MK: Powiedziałyśmy o wyrażeniach dźwiękonaśladowczych. Czy jest coś jeszcze, o czym warto pamiętać, rozmawiając z małym dzieckiem, aby pozytywnie wpływać na rozwój jego mowy?

UP: Kontakt wzrokowy. Pamiętajcie, że nie tylko z parotygodniowym maleństwem, ale również ze starszym dzieckiem, staramy się zawsze utrzymać kontakt wzrokowy. Jeśli do tej pory tego nie robiliście i Wasze dziecko nie jest przyzwyczajone do tego, żeby patrzeć na Waszą twarz, gdy mówicie, to możecie zastosować pewne triki.

Na przykład pomalowanie sobie ust mocno czerwoną szminką. Panowie z kolei, jeśli nie chcą tego robić, mogą np. założyć okulary z jakimiś ciekawymi albo przynajmniej kontrastującymi z twarzą oprawkami. Możemy założyć jakąś opaskę na włosy albo nawet czerwony nos klauna. Cokolwiek, co przyciągnie uwagę dziecka do naszej twarzy. To jest ważne nie tylko dlatego, że kontakt wzrokowy pełni funkcję komunikacyjną, ale również dlatego, że dzieci uczą się mowy nie tylko słuchowo, ale też wzrokowo, obserwując układ naszych ust. Jeżeli damy maluchowi możliwość, żeby obserwował nasze usta, to ułatwimy mu nabywanie mowy. Weźmy np. samogłoski, które są jednymi z prymarnych elementów języka, i gdy powiemy je z teatralną, przesadną starannością, to możemy zaobserwować, że układ ust się zmienia w zależności od tego, którą samogłoskę wypowiadamy. Jeżeli wcześniej złapaliśmy kontakt wzrokowy z dzieckiem i ono patrzy na układ naszych ust, to jest mu o wiele łatwiej. Jest bardzo duża grupa maluchów, które układają usta w ten sam sposób, co dorośli, nawet nie wydając dźwięku. Sądzę, że mogą się tutaj uaktywniać neurony lustrzane, które po prostu każą nam układać usta w ten sam sposób, co nasz rozmówca. Czasami może tak być, że jeszcze tego dźwięku nie ma, ale układ ust już jest, więc jesteśmy bardzo blisko tego, żeby pojawiło się słowo. I jeszcze taka podpowiedź dla Was: jeżeli jest problem z tym, żeby dziecko patrzyło na naszą twarz, bo na przykład jest bardzo energiczne, jest zawsze w ruchu i w biegu, to w momencie, gdy pokazujemy mu jakiś przedmiot, np. figurkę zwierzątka, dobrze jest pokazywać go na wysokości swojej twarzy.. Wtedy dziecko, chcąc nie chcąc, zauważy, w jaki sposób układamy usta.

MK: A jak jeszcze aktywizować dziecko do powtarzania? Czy potrzebujemy tego, że dziecko będzie po nas powtarzało? Czym różni powtarzanie od opowiadania i na czym nam zależy? Czy na obu tych rzeczach?

UP: W rozwoju mowy dziecka dążymy do tego, żeby dziecko samodzielnie nazywało. I to jest już taki końcowy etap. Rzeczywiście na tym nam najbardziej zależy, żeby maluch samodzielnie inicjował komunikację, a do tego musi samodzielnie nazywać. Często jest tak, że dzieci powtarzają po dorosłych trochę tak w ramach treningu. Gdy dziecko usłyszy jakieś nowe słowo, to powtarza je po dorosłym i przez to niektórzy dorośli mają poczucie, że zachęcenie dziecka do powtarzania wpłynie pozytywnie na rozwój jego mowy. To wpływa pozytywnie na sprawność jego artykulatorów, bo im więcej dziecko słów wypowiada, tym lepiej te artykulatory ćwiczy. Jednak to nie jest coś, do czego powinniśmy dziecko zachęcać, bo powtarzanie słów po dorosłym to jest po prostu okropna nuda. Poza tym dziecko ma prawo nie rozumieć komunikatu „powtórz”, maluch ma prawo nie wiedzieć, co to znaczy. Dlatego zawsze zachęcam do tego, żeby stosować trochę inne triki niż mówienie „powtórz”.

Jest ich wiele i mogłabym o tym mówić bez końca. Opowiem Wam o kilku z nich. Cisza – jest naprawdę bardzo skuteczna i z tego korzystajcie. Możemy też dziecku zadać pytanie, które nie będzie takim do końca pytaniem otwartym. Jeżeli np. zadajemy półtoraroczniakowi pytanie: „Dlaczego się rozpłakałeś?”, to trudno, żeby on nam na to pytanie odpowiedział. Możemy też zadać pytanie zamknięte, na które się da odpowiedzieć „tak” albo „nie”, i dziecko odpowie „tak” albo „nie” albo nawet pokręci tylko głową. Żeby to wypośrodkować, możemy zadać pytanie z wyborem. Bardzo lubię ten sposób do nauki przymiotników. Możemy na przykład zapytać dziecko: „Chcesz wodę zimną czy ciepłą?”. Maluch ma dwa słowa do wyboru – powinniśmy mądrze zaplanować, jakie to będą słowa. Jeżeli damy słowa, które są trudne do wypowiedzenia, to maluch może w ogóle nie chcieć wejść w tę komunikację. Ale gdy wybierzemy takie słowa, które leżą w zasięgu możliwości dziecka, to jest już łatwiej. Jeżeli widzimy, że maluch już wymawia jakieś słowa jednosylabowe, oparte na schemacie spółgłoska-samogłoska-spółgłoska, to możemy np. zaproponować: „Chcesz wodę czy sok?”, tylko nie pokazujemy wtedy tych dwóch przedmiotów, żeby maluch po prostu nie wskazał palcem, wiadomo, że tak zrobi, bo dzieci są mądre. Po prostu pytamy. Jeśli dziecko bardziej lubi sok i będzie go chciało, to nie będzie miało wyjścia i będzie po prostu musiało odpowiedzieć: „Sok”. W ten sposób możemy malucha zachęcić.

Co jeszcze możemy robić? Nauka „daj”. Rodzice czasami się burzą, jak to „daj”, przecież dziecko powinno mówić „proszę”. Zawsze zwracam uwagę na to, żeby wszystkie nasze działania względem dziecka były skrojone na miarę. To jest taka wskazówka dotycząca tego, żeby starać się szukać trochę łatwiejszych artykulacyjnie synonimów. „Proszę” jest słowem trudnym, ale ma synonim „daj” (wiem, że to nie do końca synonim, ale wystarczający), który jest o wiele łatwiejszy i maluch naprawdę może przyswoić go już w dwunastym, trzynastym, czternastym miesiącu życia.. Dlatego uważam, że lepiej jest nauczyć dziecko słowa „daj”, które ma wysoką funkcję komunikacyjną, niż upierać się przy słowie „proszę”, które ma grupy spółgłoskowe i jest po prostu trudniejsze. Powinniśmy szukać tych łatwiejszych synonimów i w ten sposób możemy również zachęcać dziecko do mówienia.

Ja nigdy do dziecka nie kieruję wprost komunikatu: „No, ale powtórz”, „no, ale powiedz”, tylko po prostu mówię, gdy dziecko np. wskazuje jakiś przedmiot: „Podoba ci się ta piłka? Chciałbyś mi powiedzieć »daj«?”. I czekam. Jeżeli dziecko w to nie chodzi, to próbuję jeszcze jeden raz: „Jaś mówi »daj«”. I ponownie czekam. Żeby też dziecka nie wystawiać na aż taką próbę, to później już mówię: „Jaś mówi »daj« i Ula daje”. Tych prób trzeba od kilkunastu do kilkudziesięciu. To nie jest tak, że za każdym razem, gdy zastosujecie tę sztuczkę, dziecko powie. Przy wspieraniu rozwoju mowy dziecka trzeba się wykazać dużą cierpliwością i maluch musi tych doświadczeń zebrać dużo. Zwłaszcza jeżeli na przykład do tej pory nie miał takich doświadczeń, nie wie, że ta cisza jest jego przestrzenią, to tym bardziej musicie się uzbroić w cierpliwość i to potrwa parę tygodni. Ale warto.

MK: Jak ćwiczyć mówienie z małym dzieckiem?

UP: Jeśli chodzi o ćwiczenia mówienia dla dzieci do dwóch lat, to zazwyczaj zalecam rodzicom, żeby patrzyli na to bardziej jak na zmianę sposobu komunikacji w całym naszym życiu rodzinnym. Jeżeli znane jest Wam pojęcie „przyjaznej pielęgnacji”, o której mówią fizjoterapeuci, to ja trochę staram się ją przenieść na grunt rozwoju mowy. Często mówię o takiej przyjaznej pielęgnacji jeśli chodzi o mówienie do dziecka, a właściwie rozmawianie z nim. To nie będą takie ćwiczenia, w których na przykład siadamy przy stoliku z dwulatkiem, tylko to będzie nasz sposób zwracania się do dziecka i rozmowy z nim. To będzie np. zabawa w wołanie osób i przedmiotów. Dwulatek nie będzie tego postrzegał jako ćwiczenia z mówienia, tylko będzie to odbierał jako dobrą zabawę. Rodzic ma tu taką przewagę, że ta zabawa może być przez niego kierowana. Możemy np. wołać osoby i przedmioty, których nazwy dziecku będzie w miarę łatwo wypowiedzieć. Jeśli maluch jest na etapie wypowiadania słów złożonych z dwóch sylab, najczęściej to będą dwie sylaby tak zwane otwarte, czyli spółgłoski plus samogłoski, np. „buty”, to bierzemy zabawkę, np. fokę, chowamy ją gdzieś w domu i zachęcamy dziecko do tego, żebyśmy teraz wspólnie poszukali tej foki. „Chodź, wołamy fooo-kaaa!” i zostawiamy ciszę, czekamy na reakcję dziecka. Gdy dziecko zawoła, to oczywiście foka wyskakuje wtedy z ukrycia.

Czy można tu przesadzić z ćwiczeniami? Trudno odpowiedzieć na to pytanie jednoznacznie, bo wydaje mi się, że dużo zależy od tego, jaką presję rodzic nakłada na siebie i na dziecko. I według mnie ta presja nie sprzyja temu, żeby komunikacja swobodnie i naturalnie się rozwijała. Ale jeżeli potraktujemy naukę mówienia dla dwulatka jako właśnie taką przyjazną pielęgnację, jako takie zabawy, które dziecku mogą się spodobać, to trudno przekroczyć tę granicę. Możemy się bawić w rysowanie, rysować wspólnie z dzieckiem, ale zamiast pytać uparcie: „A co to?”, „a powiedz”, „a powtórz”, „jak to się nazywa?”, „a co to jest?”, pytamy dziecko po prostu: „Co ci teraz narysować?”. Jeżeli maluch wypowiada na razie mało słów, np. ma w swoim słowniku cztery słowa, to będzie się kręcił wokół nich i nie będzie w stanie powiedzieć czegoś innego. Ale przecież rodzic może coś zaproponować. Na przykład: dziecko w kółko mówi, że chce, żeby mu narysować „koko” (w znaczeniu „kura”), rodzic może powiedzieć: „Zobacz, kura już jest, to może teraz narysujemy ja-ja”. I znowu mamy łatwe do wypowiedzenia słowo, to są dwie sylaby otwarte i na dodatek takie same. Może dziecko zgodzi się na to i chcąc rodzicowi potwierdzić, że się zgadza, wypowie to słowo. Ani nie użyłam słowa „powiedz”, ani „powtórz”, ani nie prosiłam dziecka, tylko po prostu weszłam z nim w zabawę i maluch mając chęć ze mną w tę zabawę się bawić, wypowiedział słowo.

MK: A kiedy rodzic jest zmęczony albo potrzebuje chwili na ciepłą kawę, czy wtedy te wszystkie zabawki, które mówią, wiesz, szczeniaczki, garnuszki z klocuszkami – czy one mogą nas wesprzeć w rozwijaniu umiejętności komunikacji dziecka?

UP: One nas mogą wesprzeć w wypiciu kawy, ale nie w rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych dziecka. Udowodniono już, że dzieci, które mają dużo tych zabawek (grających, śpiewających zabawek, które same mówią), mniej wchodzą werbalnie w kontakt z rodzicami. A skoro już coś gra, mówi i śpiewa, to być może rodzic nie ma takiego poczucia, że powinien z dzieckiem rozmawiać. Być może dziecko nie ma wtedy też takiej potrzeby, żeby jakąś komunikację inicjować, bo ta komunikacja się dzieje sama, gdzieś tam obok nich, obok dziecka i obok rodzica. Dlatego ja nie jestem zwolennikiem zabawek grających. Jest też drugi argument, który mówi o tym, dlaczego te zabawki, mimo zapewnień producenta, jednak nie rozwijają mowy – dziecko, żeby rozwijać mowę, musi nie tylko słuchać, ale też patrzeć. Dlatego zachęcam do tego, żeby starać się zwracać uwagę malucha na naszą twarz i dla dzieci przed trzecim rokiem życia, niestety mimo tego, że kawa jest zimna, rodzic jest najlepszą zabawką, najbardziej interaktywną, bo jest najbardziej responsywną zabawką. My jako dorośli bardziej możemy się dostosować do poziomu i do możliwości dziecka. I dlatego nie zawsze jest tak, że dziecko, które pójdzie do placówki edukacyjnej, do żłobka czy do przedszkola, to “się rozgada”. Dziecku jest dosyć trudno nabyć mowę od rówieśników, dlatego że rówieśnicy nie są właśnie na tyle responsywni, na tyle dostosowujący się do poziomu dziecka, które jeszcze mało mówi. Dorośli mogą wymodelować ten sposób komunikacji, np. użyć łatwiejszego artykulacyjnie synonimu, ale inne dzieci nie będą takie cierpliwe i nie będą starały się tłumaczyć w nieskończoność, dopóki nie znajdą porozumienia.

MK: Zabawki tworzą również pewnego rodzaju tło, które może sprawiać, że rodzic mówi mniej. Rozumiem, że podobnie jest z włączonym telewizorem, ale także radiem, które sprawiają, że ktoś coś do nas mówi i mamy często trochę mniejszą motywację, żeby tę ciszę zapełnić własnymi komunikatami kierowanymi do dziecka.

UP: Tak, również może tak być. Nie chodzi o to, żebyście w ogóle nie włączali muzyki, bo jeżeli Wam to sprawia przyjemność, to oczywiście jakaś część dnia może być wypełniona muzyką, ale trzeba tu znaleźć taką zdrową granicę. Jeżeli widzicie, że moment, w którym włączacie radio, jest momentem, w którym Wasze dziecko milknie i przestaje inicjować komunikację, to powinna Wam się zapalić właśnie taka lampka. Te momenty powinny być kontrolowane przez Was, ustalamy sobie jakąś porę dnia, kiedy wspólnie słuchamy muzyki, ale nie włączamy jej na cały dzień.

MK: Dziękuję Ci za rozmowę.

 

Parentletter – newsletter dla świadomych rodziców. Zapisz się na listę i otrzymuj pełne wsparcia treści.

COVID-19 u dzieci. Wywiad z dr n. med. Kacprem Toczyłowskim

COVID-19 u dzieci. Wywiad z dr n. med. Kacprem Toczyłowskim

 

Dziś chciałam przedstawić Wam drugi wywiad z całego cyklu rozmów, które mają przybliżyć Wam sylwetki naszych ekspertów z Parentflixa – klubu online dla rodziców.

Na początku kilka informacji o moim gościu.

Kacper Toczyłowski jest doktorem nauk medycznych, pediatrą, obecnie w trakcie drugiej specjalizacji z chorób zakaźnych. Od pięciu lat pracuje na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku oraz od siedmiu lat na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Oprócz pracy z małymi pacjentami w szpitalu Kacper zajmuje się również pracą naukową, a jego publikacje traktują przede wszystkim o chorobach zakaźnych u najmłodszych. Prywatnie jest tatą dwójki dzieci, więc temat infekcji u dzieci zna nie tylko od strony medycznej, ale również doskonale rozumie troski i zmartwienia, które towarzyszą rodzicom. Rozmawialiśmy na temat infekcji koronawirusowych u dzieci.

Od razu zdradzę Wam, że Kacper będzie również jednym z prelegentów na konferencji, która odbędzie się już niedługo (możecie się na nią zapisywać TUTAJ). Kacper będzie mówił tam o tym, czy częste chorowanie u dzieci sprzyja budowaniu odporności? Na konferencji wystąpią również inni eksperci z Klubu i poruszą niezwykle interesujące tematy z zakresu rozwoju i zdrowia małych dzieci.

 

A teraz zapraszam Was do lektury.

Magdalena Komsta: Stosunkowo mało mówi się na temat tego, jak dzieci chorują na COVID-19. Na początku często słyszeliśmy, że dzieci właściwie tylko transmitują wirusa, praktycznie na niego nie chorują. Czy dzieci chorują na COVID-19?

Kacper Toczyłowski: Tak, dzieci chorują na COVID-19. W marcu, kiedy pojawiły się pierwsze przypadki w Polsce, na naszym oddziale zakaźnym dla dzieci przygotowywaliśmy się niemalże jak na wojnę. Spodziewaliśmy się najgorszego, przygotowaliśmy cały szpital, cały oddział, wszystkie drogi transportu pacjentów. Ale w marcu tych pacjentów nie mieliśmy, w kwietniu podobnie. Okazało się, że jednak dzieci bardzo rzadko trafiają do szpitala, zwłaszcza podczas tej tak zwanej pierwszej fali.

Gdy spojrzymy na dane z całego świata, dzieci stanowią poniżej 10% wszystkich osób, które zostały zdiagnozowane z zakażeniem nowym koronawirusem. To może wynikać z dwóch powodów. Po pierwsze, może być faktycznie tak, że dzieci chorują dużo rzadziej niż osoby dorosłe. A po drugie, może być też tak, że dzieci trochę rzadziej są testowane w kierunku tego zakażenia i przez to nie są tak reprezentowane w grupie osób zakażonych. Ale dzieci chorują, bo wciąż mówimy o milionach zakażeń u dzieci poniżej osiemnastu lat na całym świecie, więc to są liczby istotne. Odpowiadając na Twoje pytanie: czy dzieci mogą zachorować na COVID-19? Tak, mogą i chorują i jest to faktycznie coś, co obserwujemy w oddziale, ale nie tylko. I tu kolejna sprawa – nie wszystkie dzieci muszą trafić do szpitala, część z nich jest konsultowana przez lekarzy rodzinnych, przez lekarzy pediatrów w poradniach ambulatoryjnych poza szpitalem, tam też ci pacjenci są. I wcale nie jest tych dzieci tak bardzo mało.

MK: Czy przebieg tej choroby u dzieci różni się od przebiegu u osób dorosłych? Zastanawiam się nad tym, czy to jest taka choroba, którą im dziecko jest młodsze, tym ciężej ją przechodzi, czy te powikłania są bardziej groźne, jak to się dzieje w przypadku niektórych innych chorób m.in. wirusowych?

KT: Spektrum objawów zależy od wieku dziecka, tak że nie możemy mówić o dzieciach jako o jednej jednolitej grupie, bo dwulatki się różnią mocno od nastolatków. Już w pierwszych opracowaniach tematu faktycznie mówiono o tym, że dzieci chorują łagodnie i są rzadziej hospitalizowane. Jedna rzecz to jest wiek dziecka, który w jakimś stopniu determinuje to, jak dziecko choruje, ale druga rzecz to choroby współistniejące. Są dzieci z wieloma przewlekłymi problemami: dzieci z otyłością, z cukrzycą, z porażeniem mózgowym, z chorobami nerwowo-mięśniowymi (one są szczególnie narażone na ciężki przebieg COVID-19) czy z wadą serca. Więc jedna kwestia to wiek, o którym mówimy, a druga to choroby współistniejące u dzieci. Mimo wszystko, porównując do populacji dorosłej, zwłaszcza osób starszych, zgonów wśród dzieci jest bardzo mało. Niestety zdarza się, że dzieci też umierają z powodu tego zakażenia, ale to jest mniej niż 1 promil wszystkich zgonów.

 

MK: Czy to jest tak, że te najmłodsze dzieci są bardziej narażone na ciężki przebieg, na ewentualne powikłania, czy raczej nastolatki?

KT: Narażone są głównie osoby ze skrajności wiekowych – osoby powyżej 65. roku życia i niemowlęta. Niemowlęta dużo częściej poddawane są hospitalizacji, chociażby w celu obserwacji. Niestety. zaczęliśmy zauważać, że nastoletnie dzieci, które chorują często albo bezobjawowo, albo mają skąpe objawy (katar i pogorszenie samopoczucia), mają później poważne powikłania, które mogą pojawić się po dwóch, trzech, czterech tygodniach. Te powikłania potrafią być na tyle ciężkie, że dzieci trafiają na oddział intensywnej terapii. Więc temat jest bardzo złożony i trudno powiedzieć na 100%, które dziecko będzie miało ciężki przebieg, a które nie.

Podsumowując – dzieci poniżej 1. roku życia są w grupie ryzyka ciężkiego przebiegu, ze względu na to, że właściwie każde ostre zakażenie dróg oddechowych u niemowląt jest potencjalnie niebezpieczne, bo wywołuje gorączkę, wymioty czy biegunkę, a wiąże się to z ryzykiem odwodnienia i potrzebą hospitalizacji. Ponadto w grupie ryzyka są także dzieci z chorobami przewlekłymi, jak chemioterapia z powodu chorób onkologicznych.

MK: Czy w sezonie jesienno-zimowym rodzic bez wykształcenia medycznego jest w stanie rozpoznać objawy, czy to jest infekcja koronawirusowa, czy np. zwykłe przeziębienie? Czy z każdym przypadkiem zagorączkowania powinniśmy się udawać do lekarza? I gdzie – na teleporadę, do przychodni, czy jeszcze jakoś inaczej postępować?

KT: Czy rodzic może sam rozpoznać takie zakażenie? Może, jeżeli jego nastoletnie dziecko powie, że straciło węch i smak. To są – w ostatnim czasie – na tyle charakterystyczne objawy, że rzeczywiście trudno je w tym momencie wiązać z czymś innym. Owszem utrata węchu i smaku może być spowodowane kompletnie czymś innym, ale raczej, jeżeli dziecko ma objawy infekcji i straciło węch i smak, możemy podejrzewać infekcję nowym koronawirusem. O tym powie raczej dziecko kilkunastoletnie, niemowlę na pewno tego nie powie, kilkuletnie dziecko też raczej nie. Natomiast cała reszta objawów, czyli: luźny stolec, wymioty, katar, kaszel, są to objawy tak bardzo niecharakterystyczne, że bez wykonania testów nie można tego odróżnić od zwykłego przeziębienia, czyli zakażenia innymi sezonowymi wirusami. A co zrobić, jeżeli dziecko ma tego typu objawy? Jeżeli straciło węch i smak, to jest dosyć jasne. To prawdopodobnie choroba koronawirusowa. Jeżeli dziecko nie wymaga hospitalizacji, nie jest ciężko chore, może zostać w domu. Nie ma potrzeby konsultacji nastolatków z przeziębieniem. Zwykle rodzice poradzą sobie sami i wymaga to właściwie w tym momencie tylko izolacji chorego i kwarantanny całej rodziny. Najpierw należy skontaktować się telefonicznie z lekarzem rodzinnym, który ustali (na podstawie wywiadu), czy jest potrzeba zbadania dziecka. 

Oddzielny temat to czas po godzinie 18 i przed 8 rano, kiedy lekarz rodzinny nie pracuje, oraz weekendy i święta. We wszystkich większych miastach funkcjonują natomiast poradnie nocnej i świątecznej opieki medycznej.

Chciałbym jeszcze podkreślić, że teleporada, czyli rozmowa z lekarzem lub pielęgniarką, czyli z osobą doświadczoną w temacie, czasem jest absolutnie wystarczająca, żeby ustalić, czy jest potrzeba bezpośredniego zbadania dziecka. 

MK: Czyli warto zapisać sobie numer także do nocnej opieki medycznej, żeby w sytuacji kryzysowej móc szybko z niego skorzystać. A jak wygląda leczenie COVID-19 u dzieci?

KT: To wszystko zależy od tego, jaki dziecko ma zestaw objawów. Zakażenie koronawirusem wywołuje różne objawy, a to wszystko wynika właściwie z dwóch rzeczy. Po pierwsze, z rozmieszczenia receptorów (enzymu konwertującego angiotensynę). Te receptory są obecne w całym naszym organizmie, ale przede wszystkim są w płucach, są w jelitach, a także w naczyniach krwionośnych. Objawy mogą wynikać z tego, gdzie ten wirus przede wszystkim zaatakował, gdzie jest go najwięcej. Po drugie, objawy też zależą od tego, jak układ odpornościowy zakażonego dziecka, zakażonej osoby, zareaguje na to zakażenie. Układ odpornościowy na początku chce zwalczyć infekcję i może się tak zdarzyć, że z powodzeniem się to uda i dlatego mamy bardzo dużo osób kompletnie bezobjawowych albo skąpoobjawowych – ich układ odpornościowy poradził sobie na wczesnym etapie zakażenia.

Ale może być i tak, że układ odpornościowy sobie nie radzi, więc dochodzi do ciężkich infekcji. Wtedy dziecko trafia na oddział intensywnej opieki medycznej. To jest drugi scenariusz. A trzeci scenariusz jest taki: kiedy na początku organizm sobie poradził z tym zakażeniem, ale później ta sama infekcja wywołała pewne zaburzenia w regulacji układu odpornościowego i doszło do masywnego jego pobudzenia, które już nie wynika bezpośrednio z ataku wirusa, tylko wynika z tego, że układ odpornościowy szaleje, że układ odpornościowy reaguje nadreaktywnie na zakażenie. To może mieć miejsce w fazie ostrej tego zakażenia albo kilka tygodni później. To jest zespół pocovidowy, o którym powiemy później – chorobę z jednej strony wywołał sam wirus, a z drugiej nasz układ odpornościowy.

Jeżeli dziecko jest zakażone wirusem, to bardzo często ma po prostu gorączkę. Gorączka o różnej wysokości – może to być tylko stan podgorączkowy, czyli 37,5, może być gorączka aż do 39-40 stopni. Różnie, nie ma reguły. I druga rzecz – kaszel. Koronawirus przede wszystkim atakuje płuca i wnika przez układ oddechowy, więc tam jest początek infekcji. Zwykle jest trochę kataru, jest trochę kaszlu, ale ponieważ receptory są zlokalizowane w innych miejscach ciała, czyli np. w jelitach, to dzieci mają czasami także wymioty i biegunkę. Czymś, co już może nasuwać, poza tą utratą smaku i węchu, podejrzenie COVID-19, może być ponadto wysypka plamista, czerwona w różnych miejscach na ciele, która może przypominać trochę odrę lub tzw. trzydniówkę, którą niemowlęta i dzieci do drugiego roku życia mają bardzo często. Oprócz tego obserwujemy mnóstwo różnych innych, mniej charakterystycznych objawów związanych np. z uszkodzeniem nerek czy serca. 

Jak to leczyć? Tak, jak się leczy dzieci z gorączką. Na gorączkę stosujemy leki przeciwgorączkowe. Przypominam, że dzieci nie mogą dostawać aspiryny, czyli kwasu acetylosalicylowego. Warto przede wszystkim mieć w domu paracetamol i ibuprofen. Gorączka i biegunka niesie ryzyko odwodnienia. Nie można się jednak skupiać na tym, żeby dziecku podawać leki zatrzymujące biegunkę. Trzeba się skoncentrować na tym, żeby dziecko było nawodnione, niezależnie od tego, czy to jest w domu, czy w szpitalu. W szpitalu mamy kroplówki, a w domu trzeba dziecko poić. Jeżeli dziecko nie chce pić, to albo trzeba się wykazać niezwykłą cierpliwością i dziecko dopajać co chwilę, co dwie minuty łyżeczką lub strzykawką po 5 mililitrów, aż wypije swoją porcję, albo należy dziecko nawadniać dożylnie w szpitalu. Takich pacjentów widzimy często.

Jeśli chodzi o kaszel, katar, śluz w drogach oddechowych to też jest sprawa dosyć oczywista. Po prostu musimy to jakoś ewakuować. Polecam różnego rodzaju aspiratory, a zwłaszcza nakładki na odkurzacze i aspiratory elektryczne, są dosyć skuteczne. Walka ze śluzem w nosie jest taka sama, jak z każdym innym przeziębieniu.

W szpitalu to samo – nawadniamy, podajemy leki przeciwgorączkowe i jeżeli gorączka się przedłuża, to wtedy myślimy o zastosowaniu antybiotyków. Czy wszystkie dzieci, które są w domu, powinny rutynowo dostać antybiotyk? Nie jestem do tego przekonany, bo na infekcje wirusowe antybiotyki nie działają. Czy antybiotyki mogą działać przeciwzapalne? Na samym początku epidemii podnosiło się temat roli azytromycyny (to tzw. antybiotyk 3-dniowy). Myślano, że to działa bardzo dobrze na koronawirusa, bo działa przeciwzapalnie. Nie jest to jednak takie pewne. To jest wciąż zastosowanie antybiotyku na chorobę wirusową, pasuje zatem do definicji nadużywania antybiotyków. Nie polecałbym tego rutynowo dla wszystkich.

Co innego w szpitalu, kiedy mamy wykonane prześwietlenie klatki piersiowej i widzimy jakieś zmiany zapalne, które się organizują w jednym miejscu, dziecko już kolejny dzień ma wysokie parametry zapalne, to wtedy się decydujemy na antybiotyki.

MK: Chciałabym przejść do zespołu pocovidowego – PIMS. Co to jest? Na czym polegają powikłania, kiedy się pojawiają? Czy pojawiają się u wszystkich? Czy rodzic może sam rozpoznać zespół pocovidowy?

KT: To jest bardzo ciekawy zespół. PIMS to jest skrót oznaczający wieloukładowy zespół zapalny u dzieci. Jest zupełnie nową jednostką chorobową, która ma kilka cech wspólnych z innymi chorobami, które już znaliśmy. Jedną z nich jest choroba Kawasakiego, czyli zapalenie naczyń. PIMS jest też trochę podobny do wstrząsu toksycznego, czyli takiej choroby, która się może zdarzyć przy zakażeniu gronkowcami lub paciorkowcami, które produkują bardzo dużo toksyn. Wtedy taka zakażona osoba ma bardzo niskie ciśnienie, czyli wstrząs, ma też wysypkę i gorączkę. Te elementy też się pojawiają w PIMS. Trzeci to  zespół aktywacji makrofagów – kolejny podobny zespół prozapalny.

U dzieci samo zakażenie koronawirusem jest dosyć łagodne, o czym mówiliśmy wcześniej. Oczywiście nie dotyczy to wszystkich dzieci, ale wydaje się, że połowa z nich ma przebieg kompletnie bez objawów ostrego zakażenia. Część ma katar, kilkoro trafi do szpitala. Natomiast te dzieci, które chorują łagodnie na zakażenie koronawirusem albo nawet zupełnie bezobjawowo, nawet nie wiedzą, że chorowały (np. mama chorowała, tata chorował, a 15-latek w domu był zupełnie zdrowy, nic mu nie dolegało), po 3-4 tygodniach zaczynają gorączkować, rozwija się właśnie tzw. zespół pocovidowy.

Trzy towarzystwa opracowały pewne kryteria diagnostyczne tego zespołu. To musi być gorączka (różnie zdefiniowana, musi być co najmniej 37,5-38, według niektórych musi trwać co najmniej 3 dni, w niektórych definicjach wystarczy tylko jeden dzień). Gorączka to podstawowy objaw. Drugi bardzo częsty objaw, jeden z ważniejszych objawów, które też sami obserwujemy w praktyce – silny ból brzucha. Czasami to jest tak silny ból brzucha, że dzieci trafiają najpierw np. na chirurgię z podejrzeniem zapalenia wyrostka robaczkowego albo na gastrologię z podejrzeniem zapalenia trzustki, a okazuje się, że wyrostek i trzustka są całkowicie zdrowe. I kolejna rzecz, która nierzadko też jest jedną z podstawowych elementów do zdiagnozowania tego zespołu, to objawy zapalenia błon śluzowych. Stwierdzamy gruby biały nalot na język, który po złuszczeniu pozostawia język czerwony jak szkarlatynie. Oprócz tego czerwone oczy. Nie tyle spojówki są czerwone, co twardówki, czyli ta biała część naszych oczu. To jest element zapalenia błon śluzowych i naczyń. Podsumowują: gorączka, silne bóle brzucha, zapalenie błony śluzowej (zapalenie, zaczerwienienie). Często dzieci mają też wysypkę, bo to wynika z zapalenia naczyń. Pojawia się wysypka, która wygląda rozmaicie. Niektóre wysypki przypominają odrę. Inne przypominają plamicę lub jeszcze inny zespół. Są to niebolesne, czerwone, czerwonofioletowe plamy w różnych miejscach ciała, bez żadnego wzoru, nie układają się w siatkę, nie schodzą w żaden sposób z góry na dół. Pojawiają się w różnych miejscach, zupełnie losowo. 

Wracając do pytania z początku: Czy rodzic może sam rozpoznawać PIMS u swojego dziecka? Nie, bo to wymaga wykonania, oprócz rozpoznania tego wszystkiego, o czym powiedziałem, badań laboratoryjnych. Musimy stwierdzić zwiększone istotnie parametry zapalne. Robimy kilka parametrów, w tym wszystkim musimy też stwierdzić, że jest we krwi bardzo dużo neutrofilów, a bardzo mało limfocytów (to jest bardzo charakterystyczne z jakiegoś powodu dla tego zespołu). I cechy uszkodzenia narządów, bo nie możemy tak na oko ocenić, czy dziecko ma trochę uszkodzoną wątrobę, czy ma np. trochę uszkodzony mięsień sercowy. W takich sytuacjach robimy dosyć szeroki panel badań i zdarza się tak, że wykrywamy cechy uszkodzenia wątroby czy cechy uszkodzenia serca.

Kolejna rzecz, która jest obowiązkowa w tym zespole, to musi być on związany z zakażeniem koronawirusem. Czyli albo musimy mieć potwierdzoną obecność przeciwciał przeciwko temu wirusowi albo wymazy z nosa są dodatnie jeszcze, albo ktoś z rodziny chorował – mamy udokumentowany pewny kontakt z osobą, która była chora, w ostatnich tygodniach – nie wczoraj, tak do czterech tygodni wcześniej. Tych pacjentów w całym kraju już mamy właściwie setki. Zespół pocovidowy to jest coś, co jest potencjalnie dla dzieci bardzo niebezpieczne. Przede wszystkim ze względu na ryzyko trwałych następstw, trwałych problemów z sercem, jak np tętniaki naczyń wieńcowych. Zaczynamy prowadzić badania nad długofalowymi skutkami. Zapraszamy dzieci, które przechorowały PIMS z powrotem do szpitala po kilku tygodniach po to, żeby sprawdzić, co się dzieje, przede wszystkim z sercem. Jeżeli leczenie zespołu pocovidowego jest wprowadzone odpowiednio wcześnie, jest duża szansa, że zmiany zapalne w sercu całkowicie się cofną. Na to liczymy.

 

MK: A ile dzieci, które miało koronawirusa, będzie miało zespół pocovidowy?

KT: To jest bardzo dobre pytanie. Nie wiadomo. Nie można tego w określić. Możemy spróbować policzyć wszystkie dzieci, które miały ten zespół i na tej podstawie oszacować, ile dzieci w rzeczywistości miało to zakażenie i zrobić prostą proporcję. Jeżeli przyjmiemy, że w Polsce było 300 takich zespołów pocovidowych, a mamy 1 500 000 wszystkich zachorowań, z czego 10% to dzieci, czyli 130 000-150 000, to mamy w tym momencie ryzyko na poziomie 0,5% albo jeszcze mniej. Ale też nie potrafimy w żaden sposób zidentyfikować dzieci, które ten zespół będą miały. Raczej są to dzieci w wieku nastoletnim, a nie niemowlęta. Dla niemowląt koronawirus jest gorszy w ostrej fazie zakażenia. Są to zatem dzieci, które mają kilkanaście lat i które przechorowały COVID-19 bezobjawowo lub skąpoobjawowo.

MK: Przejdźmy trochę do zapobiegania i profilaktyki Jak możemy ochronić nasze dzieci przed zachorowaniem na infekcję koronawirusową?

KT: Tak samo, jak przed każdą inną infekcją. Koronawirus przenosi się w taki sam sposób, jak inne wirusy przeziębienia czy wirus grypy. Czyli pierwsza możliwość – bezpośredni kontakt z kimś, kto jest chory. Kolejna możliwość – ktoś, kto jest chory i np. nie ma maseczki, a kaszle w pracy na komputer, którego my też używamy. Dotykamy tej samej klawiatury, klikamy tą samą myszką czy korzystamy z tej samej windy w pracy (trzeba wcisnąć guzik, aby zmienić piętro) i potem dotykamy tym samym nieumytym palcem siebie – coś nas zaswędzi, coś wpadło do oka i przenosimy w ten sposób wirusa. Czyli drugą możliwością jest zakażenie przez przedmioty i przez inne różne powierzchnie. I trzecia rzecz: jest możliwe, że wirus przez pewien czas unosi się w powietrzu i jeżeli wsiadamy do tej windy, piętro wybieramy łokciem i w ogóle bardzo uważamy na siebie, ale wirus w powietrzu się troszeczkę unosi, to istnieje pewne ryzyko, że wciąż może być go na tyle dużo, że go wdychamy i możemy zakażać się także tą drogą, przez powietrze.

Jak więc zapobiegać zakażeniom? Pamiętać o trzech podstawowych metodach.

Po pierwsze, żeby nie dotykać rękoma do błon śluzowych. Nie można dotykać do oka czy do nosa nieumytymi rękami. Mycie rąk, higiena rąk to podstawa.

Druga rzecz to ograniczanie kontaktu, zwłaszcza z osobami, które mają jakieś objawy zakażenia dróg oddechowych. Siadanie naprzeciw nich nie jest dobrym pomysłem, podobnie jak organizowanie dużych przyjęć dla dużej liczby gości – nie wiadomo, czy są chorzy, czy nie są chorzy, a może mają katar, ale wzięli tabletki czy krople do nosa, więc go nie mają itd.

I kolejna sprawa – dbanie o czystość powierzchni w domu. Jeżeli korzystamy ze wspólnej łazienki z osobami, które są zakażone albo mogą być zakażone, to powierzchnie muszą być wycierane. Pamiętajmy o wietrzeniu mieszkania. Dzieci nie boją się świeżego powietrza. Dzieci nie chorują z powodu tego, że się otworzy okno, więc otwarte okno to jest dobry pomysł. Oczyszczacze powietrze i filtry powietrza, również mogą być pomocne. 

Dbanie o to, żeby jak najmniej mieć kontaktu z osobami potencjalnie zakażonymi. Pewnie ktoś, kto pracuje zdalnie i nie wychodzi z domu od dwóch tygodni, nie ma się gdzie zakazić. Jeżeli ktoś jednak dochodzi codziennie do biura, po pracy idzie do sklepu, a potem na siłownię, czy na basen, taka osoba potencjalnie może być zakażona, więc jeżeli jest to możliwe, to trzeba ograniczyć z nią kontakt.

Można mówić jeszcze o tym, czy jest jakaś farmakologia, jakieś leki, tabletki, które mogą wzmocnić naszą odporność przeciwko zakażeniom. Czy są jakieś tabletki, które mogą zmniejszyć ryzyko? No nie, nie ma tabletki na odporność, ale to, co warto robić, co wydaje się, że nie szkodzi, a powinno pomagać, to chociażby witamina D3. Pamiętamy, żeby podawać witaminę D w kropelkach, gdy dziecko jest niemowlęciem, ale później już tego nie robimy. A warto, zwłaszcza w sezonie zimowym. Suplementować witaminę D powinni również dorośli. To może zmniejszyć ryzyko zakażenia. Poza tym suplementy diety nie powinny być raczej stosowane u dzieci. 

MK: A czy szczepienia, o których się teraz mówi, obejmą dzieci?

KT: Przede wszystkim nie ma w tym momencie opublikowanych danych na temat bezpieczeństwa i skuteczności szczepień u dzieci poniżej 16. roku życia. Po drugie, nie ma pewności, czy dzieci w rzeczywistości skorzystają z takiego szczepienia, skoro połowa z nich jest bezobjawowa lub skąpoobjawowa, reszta ma katar, a jedynie pojedyncze przypadki trafiają do szpitala. Więc chyba w tym momencie wydaje się, że prawdopodobnie dzieci nie będą szczepione, przynajmniej w najbliższym czasie. 

MK: A czy karmienie piersią może być czynnikiem chroniącym dzieci przed zakażeniem?

KT: W jakimś stopniu może tak, nie ma takich badań jasno przedstawionych na papierze. Można wyobrazić sobie taki mechanizm – przeciwciała produkowane przez matkę, które się przedostają do mleka, będą obecne w błonie śluzowej dziecka i w jakiś sposób zablokują ewentualne zakażenie tego dziecka. Ale czy to jest ochrona, która będzie spektakularna? Nie. Jakichś wielkich nadziei bym w tym nie pokładał.

MK: Czy na otwartej przestrzeni ryzyko zarażenia jest duże, czy można wychodzić na place zabaw??

KT: Na otwartej przestrzeni ryzyko jest mniejsze. Otwarta przestrzeń – nawet jeżeli dziecko czy rodzic są zakaźni, wydalają te wirusy z powietrzem, to stężenie wirusów na placu zabaw w powietrzu jest mniejsze niż w bawialni w zamkniętym pomieszczeniu.  Dobrze byłoby zwrócić uwagę na to, żeby dziecko nie dotykało rękoma do twarzy, żeby nie jadło w trakcie zabawy i żeby po zabawie na podwórku po prostu umyło ręce. Trzeba wychodzić z domu. Jeżeli boicie się z kimkolwiek spotkać, a na Waszym placu zabaw jest dużo dzieci, to zawsze można wyjechać do lasu na spacer i tam się pobawić.

MK: A kwestie maseczek? Czy zakładać dwulatkowi maseczkę np. podczas podróży tramwajem? Czy może to przynieść więcej szkody niż pożytku?

KT: Nie ma obowiązku, aby dzieci do 4. roku życia nosiły maseczki, co nie wynika z tego, że maseczka jest nieskuteczna. Maseczka nie jest szkodliwa, chociaż dziecko dwuletnie może nie chcieć nosić maseczki. Jeżeli dziecko lubi mieć założoną maseczkę, a niektóre dzieci lubią, to też nie ma przeciwwskazań, bo przecież się nie udusi.

MK: Poczułam trochę dreszcz, gdy mówiłeś o tym wszystkim, ale dobrze, że jest jednak dużo rzeczy, które możemy zrobić, aby zmniejszyć to ryzyko. Mam nadzieje, że już niedługo będziemy mogli zajmować się optymistycznymi tematami, a pandemię będziemy jedynie wspominać.

KT: Musimy też wyciągnąć poważne lekcje. Choroby zakaźne były, są i będą. Mimo że mamy XXI wiek, może niedługo polecimy na Marsa, to na Ziemi mamy wciąż dużo różnych wirusów i nasz ekosystem jest tak złożony, tak skomplikowany, że nawet jeżeli obecna pandemia się skończy kiedyś, to nie znaczy, że się nigdy coś takiego nie powtórzy. Trzeba więc wyciągnąć lekcję z tego na przyszłość i następnym razem, oby jak najpóźniej, jak się coś takiego zdarzy, to być po prostu lepiej nastawionym i lepiej przygotowanym.

MK: I nie jeść nietoperzy w Chinach! Słyszałam niedawno, że są one rezerwuarem wielu wirusów,  którymi nas chętnie zarażą, czyli tak naprawdę od nietoperzy z daleka!

KT: Absolutnie 🙂

 

 

Parentletter – newsletter dla świadomych rodziców. Zapisz się na listę i otrzymuj pełne wsparcia treści.