Niedobór żelaza jest najpowszechniejszym niedoborem żywieniowym na świecie i głównym powodem anemii u dzieci [1].
Niemowlęta i małe dzieci z grupy ryzyka niedoboru żelaza to:
- wcześniaki (ponieważ zapasy żelaza gromadzą się pod koniec ciąży);
- dzieci z niską masą urodzeniową;
- dzieci matek, które w czasie ciąży miały niedobór żelaza lub cukrzycę;
- dzieci, którym zbyt szybko przecięto pępowinę po urodzeniu [2];
- dzieci, którym zbyt późno lub zbyt powoli rozszerzano dietę, zwłaszcza o produkty bogate w żelazo (zapasy żelaza z życia płodowego u donoszonego dziecka, które nie zalicza się do powyższych grup ryzyka, wystarczają na około 6 pierwszych miesięcy życia);
- dzieci, które przed ukończeniem 1 r.ż. piły mleko krowie jako główne mleko (ponieważ jest ono ubogie w żelazo i dodatkowo zmniejsza przyswajalność żelaza z pożywienia).
Niestety, anemia z niedoboru żelaza nie może być postrzegana wyłącznie jako zaburzenie hematologiczne, ponieważ jej skutki są znacznie rozleglejsze i sięgają sfery poznawczej, społeczno-emocjonalnej i ruchowej, a także wpływają na regulację snu i czuwania [3].
Jak anemia z niedoboru żelaza wpływa na sen?
Dzieci z anemią z niedoboru żelaza mają nieprawidłowy wzorzec snu.
Wszyscy zdrowi ludzie z każdym kolejnym cyklem snu śpią coraz płycej – mają nie tylko coraz krótsze cykle snu, ale i coraz mniej czasu w każdym cyklu spędzają w głębszych fazach snu (NREM), a coraz więcej w fazie REM, czyli fazie snu, z której – w dużym uproszczeniu – łatwiej nas obudzić i w której mamy marzenia senne.
Dziecko śpiące według prawidłowego wzorca snu po wieczornym zaśnięciu ma blok najdłuższego i najgłębszego snu. Im bliżej poranka, tym ludzie częściej się budzą i tym płycej śpią.
Inaczej jest z dziećmi z anemią z niedoboru żelaza: przede wszystkim w przeciwieństwie do zdrowej populacji ilość płytkiego snu (REM) nie rośnie z każdym kolejnym cyklem snu, ale spada [4]. Poza tym, jako niemowlęta śpią krócej w nocy, mają dłuższe przerwy w śnie i więcej snu aktywnego (płytkiego) niż rówieśnicy [5]. Niestety, te nieprawidłowości mogą się utrzymywać przez długi czas – nawet czteroletnie dzieci, które w wieku niemowlęcym zostały skutecznie wyleczone z anemii, prezentują nieprawidłowe wzorce snu (z przewagą snu REM w pierwszej części nocy oraz wydłużonymi wybudzeniami) [6].
Dzieci z anemią częściej też poruszają nogami w czasie snu [7]. Najprawdopodobniej odpowiada za to ten sam mechanizm, który u osób dorosłych wywołuje zespół niespokojnych nóg (RLS) – zaburzenie przejawiające się odczuwaniem dyskomfortu kończyn w trakcie bezruchu, zwłaszcza w nocy. Dorośli z RLS krócej śpią, częściej i na dłużej się wybudzają i – czego pewnie się domyślasz – najczęściej także cierpią na niedobór żelaza [8].
Będą oczywiście dzieci, które mimo anemii przesypiają całe noce – wiele zależy od temperamentu, dodatkowych uwarunkowań zdrowotnych, środowiskowych etc.
Dlaczego anemia z niedoboru żelaza wpływa na sen?
Anemia z niedoboru żelaza negatywnie wpływa na rozwój układu dopaminergicznego (w dużym uproszczeniu: pewnego fragmentu mózgu) oraz wytwarzanie neuroprzekaźników i hormonów (serotonina, melatonina), które pełnią istotną rolę m.in. w regulacji snu [9, 10, 11].
Ponadto, problemy z wchłanianiem lub dostępnością żelaza obniżają jakość procesu mielinizacji komórek nerwowych. Oznacza to, że na skutek anemii z niedoboru żelaza mózg produkuje mniej i gorszej jakości osłonki, których zadaniem jest zwiększenie prędkości przepływu informacji. Można więc powiedzieć, że anemia z niedoboru żelaza utrudnia dojrzewanie układu nerwowego [12, 13]. Co ciekawe, innym składnikiem pokarmowym, który również wpływa na dojrzewanie układu nerwowego, jest także bardzo niedoborowy w naszej diecie kwas DHA (o czym więcej pisałam w tym oraz tym artykule).
Czy i w jaki sposób można to odwrócić?
Wiele zależy od stopnia anemii i niedoboru, czasu jego trwania oraz okresu, w którym nastąpił, ale niestety niektóre zmiany w mózgu powstałe na skutek anemii z niedoboru żelaza nie są odwracalne, mimo suplementacji i osiągnięcia prawidłowego poziomu tego pierwiastka [14]. Dzieje się tak, ponieważ anemia występują najczęściej między 6 a 24 miesiącem życia, a jest to jednocześnie okres krytyczny dla rozwoju niektórych części układu nerwowego. Zmiany w strukturze snu są widoczne u dzieci czteroletnich, które jeszcze jako niemowlęta zostały wyleczone z anemii z niedoboru żelaza [15]. Ale im szybciej zauważy się problem i wdroży suplementację oraz odpowiednie postępowanie dietetyczne, tym lepiej.
Z tego powodu wydaje się zasadne, aby nie tylko u dzieci z grup ryzyka, ale także u dzieci, które w drugim półroczu życia lub później mają problemy ze snem, w tym z długimi wybudzeniami oraz nadmiernymi ruchami nóg w czasie snu, rozważyć badanie krwi w kierunku anemii z niedoboru żelaza. Pamiętajcie, że sama morfologia nie wystarczy – Europejskie Stowarzyszenie Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia (ESPGHAN) rekomenduje poza oznaczeniem poziomu hemoglobiny (poprzez morfologię), także zbadanie poziomu ferrytyny [16].
Podstawowe informacje dotyczące diagnostyki anemii z niedoboru żelaza i norm dla dzieci w różnym wieku możesz pobrać, zapisując się do mojego newslettera:
Napracowałam się nad tym tekstem. Jeśli uznasz wpis za przydatny, proszę, polub mój fanpage i podziel się tym artykułem ze swoimi znajomymi. Dziękuję!
PS. Po wskazówki dietetyczne dla dzieci z anemii z niedoborem żelaza zapraszam do cyklu artykułów o żelazie autorstwa dietetyczki dziecięcej Zuzanny Wędołowskiej Szpinakrobiblee.pl – KLIK!
Niniejszy wpis nie zastępuje porady lekarskiej ani dietetycznej. Przed wprowadzeniem jakiejkolwiek suplementacji skonsultuj się z lekarzem.
Jeżeli chcesz wiedzieć jakie mogą być zdrowotne przyczyny pobudek - sprawdź szkolenie „Problemy zdrowotne a sen dziecka"!
„Pani Od Snu”. Psycholożka, terapeutka poznawczo-behawioralna bezsenności (CBT-I), pedagożka, promotorka karmienia piersią i doula. Mówczyni i trenerka (pracowała jako ekspertka od snu m.in. z Google, ING, GlobalLogic, Agorą i Treflem), prelegentka TEDx. Certyfikowana specjalistka medycyny stylu życia – IBLM Diplomate – pierwsza w Polsce psycholożka z tym tytułem. Wspiera dorosłych i dzieci doświadczające problemów ze snem.
Więcej o Magdalenie TUTAJ.
Mój smyk ma 9 miesięcy, od kilku nocy zauważyłam, że okropnie się wierci. Zasypia około 20 i do 23 śpi spokojnie, później jednak „wędruje” po łóżku. Nie wiem, czy szukać przyczyny w żelazie, a może to ma zwiazek z tym, że niedawno nauczył się siadać, wstawać, raczkować? Może to kwestia pogody, a on jest meteopatą? Za tydzień idziemy na bilans to poruszę ten temat z pediatrą. Jednak już dziś zaczynam się martwić 🙁
Czy obniżony poziom ferrytyny, przy prawidłowych pozostałych wskaźnikach (morfologia, żelazo, wit. d) może już dawać objawy w postaci problemów z zasypianiem? Córka ma prawie 2 latka.
Nie – dopiero anemia z niedoboru żelaza.
Czy jest możliwe ze niedobory zelaza w diecie matki – anemia w ciazy rzutuje na przyszly sen niemowlęcia? Czy to może miec realny zwiazek z tym czemu niktore dzieci od urodzenia spia dlugo badz cale noce a inne budza sie co godzinę?
Tak, dzieci mam, które mają niedobór żelaza w ciąży są bardziej narażone na anemię z niedoboru żelaza.
Jako dzieci z grup ryzyka dodałabym jeszcze dzieci z ciąż mnogich (piszę to jako mama bliźniaczek ?)
Witam serdecznie. Piszę do Pani, gdyż niestety nie mam zaufania do pediatry, która leczy moje dziecko. Mój synek ma obecnie ukończony 4 miesiąc życia. Jako noworodek i tak do 2 miesiąca super jadł i przybierał na wadze. Jednak właśnie po 2 miesiącu wszystko się zmieniło. Bardzo niechętnie je, nuespokojnie śpi. Poszliśmy do pediatry (ponad miesiąc temu). Z wyniku badań żelaza wyszło 54 (gdzie przy badaniu norma to 65,0 – 175. Pani doktor powiedziała że syn nie ma anemii. Kazała patrzeć na hemoglobine która wtedy wyszła 11,1 (norma wg badania 9,4-13,0). Nie wiem czy się zgadzać z jej opinią. To było ponad miesiąc temu. Martwię się że obecnie wyniki są dużo dużo gorsze. Zwłaszcza że dziecko nie je mi tak jak trzeba (karmie mm)
Ostatnio wdalam się w ostrą dyskusję z pediatra wlasnie w tym temacie.
Poziom żelaza mojego dziecka kest skrajnie niski, grubo poniżej normy. Ferrytyna jest przy dolnej granicy.
Stwierdził, że badania krwi były niepotrzebne (robiłam je prywatnie) i one o niczym nie świadczą. Natomiast ja widzę, że coś jest nie tak. Dziecko porusza niespokojnie nogami we śnie, ciągle chce mieć je w górze. Wybudza się nawet co 10-15 minut. Dziś np. naliczyłam ok. 20 nocnych pobudek.
Czy mogłaby Pani podać mi źródła, na jakich Pani się opierała, pisząc niniejszy wpis?
Źródła są w nawiasach kwadratowych w tekście.
Moj synek ma 18 mcy . Prawie od początku nie spi , jestem samotna mama wiec jestem wykończona . Maluch do 5 mc był karmiony piersią , od tego czasu do tej pory pije mleko modyfikowane bo najzwyczajniej lubi plus daje podaje mu mleko krowie Np do owsianki. Gdy mialam Ok 6 mcy mial robione badania w Polsce na poziom żelaza i Pani Doktor stwierdziła ze są w normie . Mieszkam w UK i tu usłyszałam ze takie dziecko . Mały potrafi się budzić co pół godziny plus chodzi po całym lozku .
Dzień dobry! W wieku 6 miesięcy morfologia córki wykazała obniżony poziom hemoglobiny i hematokryt, natomiast żelazo wyszło w normie. Nie była robiona ferrytyna. Czy w takim przypadku można mówić o anemii z niedoboru żelaza?? Córka od tamtego czasu ma problemy ze snem. Śpi krócej (nawet po 6 godzin) i często się budzi mimo że jako 3 miesięczne niemowlę potrafiła przespać całą noc.
obniżony poziom hemoglobiny = anemia. Nie wiadomo, co jest jej przyczyną, jeśli nie badano poziomu ferrytyny ani wit. B12 na przykład.
Ostatnio poprosiłam pediatrę o skierowanie na badanie krwi niemowlaka, właśnie ze względu na częste pobudki w nocy, płytki sen, wiercenie i długie przebudzenia. Lekarz mnie po prostu wyśmiał.. Powiedział, że poziom żelaza nie ma żadnego wpływu na sen dziecka i że dzieci tak mają.
Załamałam się po przeczytaniu artykułu. Moje roczne dziecko ma niedobór żelaza – prawdopodobnie dlatego, że długo nie mogliśmy rozszerzyć diety. Czuję się jak najgorsza matka, która zaszkodziła swojemu dziecku bo nie sprawdziłam odpowiednio wcześniej żelaza.
Nie było moim celem sprawienie, żebyś źle się poczuła. Mnóstwo dzieci ma niedobór żelaza, to najpowszechniejszy niedobór na świecie. Nie swiadczy o jakości rodzicielstwa. Rodzin nie musi wiedzieć, czy i jak kontrolować poziom żelaza. Najważniejsze, ze wykryliście problem i zaczynacie leczenie.
Bardzo dziękuję za ten artykuł! I za całą Pani pracę. Jestem lepszą matką mojego pierwszego i jak na razie jedynego dziecka. Właśnie odebrałam wyniki badań syna (12 mscy). Żelazo poniżej normy, ale hemoglobina jest w normie. Czy zlecać dalszą część badań? Ferrytyna, CRP? Czy skoro hemoglobina jest ok to nie ma powodu do niepokoju?
Żelazo nie jest brane pod uwagę przy diagnozie anemii z niedoboru żelaza u małych dzieci. Warto pokazać wyniki morfologii pediatrze, oceni sytuację 🙂
Moja 7 letnia córka ma niski poziom żelaza odkąd skończyła rok. Lekarz przepisuje jej żelazo na 3 miesiące, po 3 miesiącach wyniki wracają do normy, przerwa na 3 miesiące i znowu za niski poziom żelaza. Hemoglobina czasami jest w normie czasami za niska ale reszta wyników jest w normie. Nasza pediatra powiedziała że to napewno nie jest anemia bo przy anemii by rzeczy wyszły źle że mają jakąś ukryta chorobę ale nie wie co. Krew w stolcu wyszła negatywnie, córka nie ma żadnych alergii. Co jej jest?
Najlepiej udać się do hematologa, który jest specjalistą od chorób krwi.
Dzień dobry,
czy wspomniane niedobory żelaza mogą mieć związek z regulacją snu u chłopca w wieku 10 lat z zespołem Aspergera i selekcją żywieniową?
Tak, choć generalnie u 70% dzieci z ASD występują zaburzenia snu (m.in. zmniejszone wydzielanie melatoniny).
a jeżeli anemia (żelazo poniżej normy, ferryntyna w dolnej granicy, hemoglobina w połowie normy) została wykryta u 4 miesięcznego dziecka to czy tak samo będzie to miało skutki w przyszłości (problemy ze snem) jak u dzieci u których anemia wystąpiła między 6 a 12 miesiącem życia? Mój syn ma anemie, alergie na bmk. Na początku życia spał ładnie (ciągiem 5h pierwsza drzemka a potem co 2-3h się budził na jedzenie) teraz (20 tygodni) od jakiegoś miesiąca zaczął się problem – skróciła się pierwsza drzemka, kolejne drzemki tylko na rękach, odkładany do łóżeczka kręci się, wierci, stęka, popłakuje (przez sen). Ma stwierdzoną anemie, suplementujemy żelazo i wit B. Boję się, że problem ze snem pozostanie… czy jest nadzieja, że przy wyrównaniu żelaza sen wróci do normy?
Pani Magdo,
Córeczka (9 miesiecy, kp, od 6 mc rozszerzana dieta) ma hemoglobine 10, zelazo 13 a ferrytyne 28.8. Dieta rozszerzana bardzo opornie, początkowo nic nie chciała jeść oprócz piersi, dopiero w 8 miesiącu coś ruszyło (ok 5 łyżeczek zupy lub musu) ale od niedawna znowu pije tylko mleko. Pediatra zaleciła 30 kropli actiferolu dziennie. Córeczka mimo słabego apetytu dobrze przybiera na wadze, jest w górnych centylach. Noce natomiast ostatnio bardzo niespokojne. Około 4-5 pobudek, często zdarzają się dłuższe przerwy. Proszę powiedzieć czy zalecony suplement i dawkowanie jest w porządku i kiedy można spodziewać się poprawy. Dziękuję.
Pani Magdo,
Moja córka, 14 miesięcy, budzi się co 2 godziny w nocy, nawet częściej. I tak jest odkąd pamiętam. Kładziemy Ją spać o 20:00 i już do godziny 23:00 potrafi się przebudzić nawet 2 razy, także nie ma pierwszego długiego bloku snu (rzeczywiście miała dłuższy blok snu na samym początku, ale nawet już nie pamiętam, kiedy to się skończyło, możliwe, że jak miała 4 miesiące).
Jesteśmy zrezygnowani i zadajemy sobie pytanie, kiedy to się skończy, kiedy wreszcie córka prześpi dobrze noc.
Dodam, że karmię Ją piersią, i w nocy zawsze Ją przystawiam, bo najczęściej samo lulanie na rękach nie jest skuteczne.
Co w takim wypadku mogę zrobić? Jakie metody wypróbować? Jakie badania zrobić w kierunku sprawdzenia tego żelaza?
Bardzo proszę o pomoc.
Anna Strzyżewska